Şarkıştena Yezıdiyan 2014

Sûka İraqê zımey, Şıngali (Sıncar) de teroristanê Dewleta İslami İraq u Şam de (DİİŞ, IŞİD) (ya ki tepeya be namey Dewleta İslami (Dİ) ) be top u tıfınganê gıranan gurlağ eşt sûk u dewanê Yezıdiyan ser. Pê nê teruzo ke heta 2016 u 2017 ramıt, vatena Teşkilatê Mıliyetanê Yewbiyaeyan ra gore (UNO, BM) wertey 5.000 u 10.000 mordem kışiyao.

Taê çımey vanê, qırkerdena Yezıdiyan’a verêne serra 1415ıne de ameya meydan, ao, nao tarixê mıletê Yezıdi ki be zulm u zor u qırkerdene nusiyao. Heta ewro vanê 74 rey no mıleto qır biyo. Zulımkarê inan tım Mısılmani biy, çıke kok ra dinciy (İslamisti) Yezıdiyan bêdin u bêiman, qetlê inan wacıb vênenê; ehlê kıtabi ra nêvênenê. Nêtê dinciyan tım o bi ke ya zor ra biarê dinê İslami ser ya ki inan bıkişê.

Riyê nê decan rao ke Yezıdiy xo Hermeniyan u Suryaniyan Elewiyan ra nezdi vênenê.

2014 de Şarkıştena Yezıdiyan sıfte kerd

Wexto ke Pêşmergê Kurdıstanê İraqi’ê Otonomi (xoseri) a mıntıqa ra xo peyser ancenê, DİİŞ 3.8.2014 de be rehetiye kewna erdê Yezıdiyan, her ca işğal kena. Nae sero Yezıdiy be hezaran remenê koyanê Şıngali, emma DİİŞ dorme ro inan gêna. Êyê ke nêşenê bıremê, xo rareynê, ê kışiyenê ya ki zora inan remnenê. Teşkilatê terori kal u kokımi u cıwamêrdi kışti, cenıkê gênc u ezebi be domanan (qıcan) ra (pêro piya 7.000) remnay. Keyney bacaran de roşiyay, DİİŞıcan zora şiy lewe (tecawuz kerd), kerdi kole. Domanê qıci ki seba propaganday terori resnay ra, mezg şûwıt.

Çekê teroristanê DİİŞ zehfêri Musul ra biy; nê çekê eskeriya DAYi (ABD) ra eskeriya İraqi rê mendê, DİİŞ ke Musul gırewt. Yezıdiyan dest de çeki zehf şenıki biy ya ki Pêşmergên inan dest ra gırewti biy.

Gıranina derba ena kokardena Yezıdiyan enawa ke 400.000 (çarsey hazar) Yezıdi mecbur welatê xo ra terkıti, remay, şiy. Zafeteni zımey İraqi de hewna kampan de manenê. 2015ıne ra nat 75.000 Yezıdi remay Almanya. Vanê, diaspora tewr gırde Almanya de vındena ra. Heta ewro xeylê teni derdê trawmay kokardene ancenê. Reqemê xo-kıştene (intıhar) vanê veciyao cor.

Vanê, heta nıka deva devê 3.500 qurbanê zor u zerpey (şıdet), zehfêri cenık u domani koledaran dest ra herirnaê, xelesnaê (reynaê) ra. Serra 2020ıne de 2.900 insan vındibiyaeyo.

Raporê de vano DİİŞ 26, yewo bin de vano 68 ziyar u diyar u hewşê Yezıdiyan rıcnaê. No sure de dewi u mıntıqê Yezıdiyan ki kerdê raşt u duz u xan u xırabey. Heta nıka ki 70 mezela arêdiyaey (topkerdey) zaniyena.

Yezıdiy u şınasiyaena kokardena 2014ıne

Meclısê Almanya Federale 19ê Çeley (1.) 2023yıne de qırkerdena Yezıdiyan’ê Şıngali pêro piya Şarkiştene (kokardene, korbırr, tertele, cênosid) resmiyet de şınasnê (nas kerde).

Serra 2014ıne de teşkilatê xo-pawıtena (mıdefa) Yezıdiyan’a çekdare, Hêza Parastina Şingal (Quweta Sevekıtena (qorikerdena) Şıngali) nae ro, sayiya ae be peştia YPGy ra xeylê Yezıdiyan beşar kerd bıremê, serbest bê. YPGy miyan de vera DİİŞ cephe Yekineyên Berxwedana Şingal (Yewiyê (birligê) Xoverdaena Şıngali) niya ro.

Kamiya Şarê Yezıdiyan

Yezıdiy etnisiteyê do xosero ke dıwelanê İraq u İran u Suriya u Mezopotamya zımey (Tırkiya) de, taê ki Ermenıstan u Gurcıstan de weşiya xo ramenê (cıwiyenê). Hama hama zıwanê pêrıne Kırdaskiyo (Kurmanci), emma İraq de taê estê, şenık bıbê ki, tenya Erebki qesey kenê. Her ca de şenıkiyê (eqeliyet, azınlık). Orfê (adetê) name pıranaene zehfêri Erebkiyo.

İtıqatê inan de ki Heq (Homa, Ella) yewo, yani monoteistê, labelê Mısılmani niyê, taê dinan ra motifi gırewtê, emma tede motifê natureli ki estê; vacime ke şewdırane tici vera mınete kenê. Ziyara inan’a pile Laleş dera. Rayberê itıqatê Yezıdiyine pirê, şeyxê.

Kırdaski qısey bıkerê ki, Yezıdiy be xo leteo zêde xo Kurdan ra nêamarenê, wazenê mıletê do xoser bızaniyê.