Revizyonê 26 Keşkelun 2012, seate 10:41 de Bıvurne Arde (werênayış \| iştıraki) 819 edits m →‎Dewrê Bahdo Modernite (1921–) ← Ferqo verên		Revizyonê 26 Keşkelun 2012, seate 11:04 de Bıvurne bıtekılne Arde (werênayış \| iştıraki) 819 edits mNo edit summary Ferqo peyên →
Line 40: ====Raverê İslam (İ.V 625 – İ.P 651 ) ==== [[File:Map of the Achaemenid Empire.jpg\|thumb\|right\|300px\|[[İmperatoriya Hexamenışiyan]]]] [[File:Safavid Empire 1501 1722 AD.png\|thumb\|right\|300px\|İmparatoriya Safewiyan]]▼ [[File:MohammadRezaPahlavi1977.jpg\|thumb\|right\|300px\|[[Mıhemmed Rıza Pehlewi\|Mıhemmed Rıza Şah]] u [[Farah Pehlewi]]]]▼ → ''Bıvênên [[Mucadeley Sasani u Bizans]]'' Line 48 ⟶ 50: [[Elam\|Sivilizasyonê Elami]] İran de sivilizasyonê tewr kıhano.Eno sivilizasyon erdê veroc-rocawan İran de ameyo meydan u İV 500i ra dewam kerdo.Bahdo [[Medya\|Medi]] ameyo erdê İrani rê u [[Medya]] biyo saz(İV 625 ).[[Medya]] İV 559 de biyo xırabe.[[Medya]] yew İmperatoriyê Persi nêbiyo.Serra İV 559 de [[Kûruşo Gırd]] [[Medya]] xırab kerdo u İV [[550]] de [[İmperatoriya Hexamenışiyan]] saz kerdo.Dewrê [[Kûruşo Gırd]] u [[Darius I]] de [[İmperatoriya Hexamenışiyan]] dınya de imperatoriya tewr qewtıne,gırde u tewr hera biyo.<ref>http://public.wsu.edu/~dee/MESO/PERSIANS.HTM</ref>Erdê xo rocvetış de [[Hindıstan]],rocawan de [[Bulğarıstan]],[[Yunanıstan]],[[Deryayo Sıpê\|Deryayo Miyanên]],[[Libya]],zıme de dormey [[Romanya]] u veroc de [[Habêş\|Habêşıstan]] biyo.Serra İV 500 de [[Mucadeley Persi u Yunani]] sıfte kerdo.Eno mucadeley de Persi ğelib biyo u Persi İ.V. 480 de paytextê Yunanan [[Atina]] işğal kerdo.Serra IV 449 de be [[Haştiyê Callias]] mucadeley qadiyeno.<ref>http://www.vohuman.org/Article/Historical%20perspective%20on%20Zoroastrianism.htm</ref>İV seserra 3ın de [[İmperatoriya Hexamenışiyan]] biyo zeyıf u İV 333 de [[İskendero Gırd]] peyêno [[Leco Issus]]i erdê İrani işğal kerdo.Mabênê İV 323 u İV 63 de İran de [[İmparatoriya Selewkosa]] hukım kerdo.<ref>http://www.iranchamber.com/history/seleucids/seleucids.php</ref>Serra İV 247 de [[İmperatoriya Parti]] saz biyo u İ.P 224 de xırab biyo.[[İmperatoriya Parti]] erdê İrani teqriben 400 serri hukım kerdo.Serra İP 224 de [[Erdeşir I]] [[İmperatoriya Parti]] xırab kerdo u [[İmperatoriya Sasani]] saz kerdo.[[İmperatoriya Sasani]] erdê İrani de 450 serri hukım kerdo u raverê İslam imperatoriya tewr peyêni biyo. ===Dewrê Miyanêne (652–1501) === ▲[[File:Safavid Empire 1501 1722 AD.png\|thumb\|right\|300px\|İmparatoriya Safewiyan]] Serrê 600ıne de [[Erebi]] erdê İran işğal kerdo u [[İmperatoriya Sasani]] biyo xırab.Bahdo işğali İslambiyayışê İran sıfte kerdo ema İran pêr İslami nêbiyo.İslambiyayışê İran seserra 9ıne de qadiyeno.Dewrê Miyanêne de İran de [[Emeviy]],[[Ebbasiy]],[[Tahiriy]],[[Samaniy]],[[Ğazneviy]],[[İmperatoriya Selçukiyano Gırd]],[[Xarezmşahiy]],[[Moğolıstan\|Moğoli]] u [[Timuriy]] hukım kerdo.Dewrê Miyanêne de [[Moğolıstan\|Moğoli]] erdê İrani işğal kerdo u erdê İrani zaf biyo xırabe.[[Moğolıstan\|Moğoli]]erdê İrani de zaf terteley kerdo,mabênê 1220 u 1260 be veşaney u terteley nıfusê İrani 2,500,000 ra 250,000 kemayeyo.<ref>http://www.sfusd.k12.ca.us/schwww/sch618/Ibn_Battuta/Battuta%27s_Trip_Three.html</ref> ===Dewrê Vermodernite (1501–1921)=== Line 55 ⟶ 56: ===Dewrê Bahdo Modernite (1921–)=== ▲[[File:MohammadRezaPahlavi1977.jpg\|thumb\|right\|300px\|[[Mıhemmed Rıza Pehlewi\|Mıhemmed Rıza Şah]] u [[Farah Pehlewi]]]] Peyênê Vermodernite serra 1925 de [[Rıza Şah]] [[Kaçari]] xırab kerdo,[[Pehlewi]]y saz kerdo u qralê İrani biyo.Dewro [[Rıza Şah]] de İran zaf biyo qewetıne.[[Farski]] zıwano resmi biyo.Erdê İrani zaf endustrilize biyo,şarê İrani zaf zengın biyo.Ema [[Cengê Dınyaê Dıyine]] de [[Rıza Şah]] [[Almanya]] desteg kerdo u 26 Keşkelun 1941 de İran terk kerdo.Bahdo [[Mıhemmed Rıza Pehlewi\|Mıhemmed Rıza Şah]] biyo qralê İran.1 Nisan 1979 de İran de yew xowerdayış ameyo meydan u [[Mıhemmed Rıza Pehlewi\|Mıhemmed Rıza Şah]] İran terk kerdo.1979 de [[Pehlewi]y xırab biyo u [[Ruhullah Xomeni]] [[İran\|Cumhuriyetê İrano İslami]] saz kerdo. ==Sistemê İdare== İran yew cumhuriyeto de İslamiyo u İran kokê qanunê İrani [[Şeriet]]o.İdareyê İrani de serdarê dini,resiocumhur,serdar estê.Serdaro dini serdaro de tewr pilo.Bahdo reisocumhur yeno.İran de 30(hirıs) eyaleti estê.Paytextê eyaleti [[Farski]]: مرکز markaz / [[Zazaki]]: merkezo.Namey eyaleti استان (ostān) = eyalet u استان‌ها (ostānhā) = eyaletiyo.İdarekaro eyaleti استاندار ostāndāro. ~~[[File:Schema gvt iran.png\|thumb\|center\|700px\|]]~~ [[Dosya:IranNumbered.png\|350px\|right\|İran'ın 30 ostanının haritası]] {\| border="0" cellpadding="5" cellspacing="0" align="center" \| # [[Tehran]] # [[Qum (eyalet)\|Qum]] # [[Markazi (eyalet)\|Markazi ]] # [[Kazvin]] # [[Gilan (eyalet)\|Gilan]] # [[Erdebil]] # [[Zencan (eyalet)\|Zencan]] # [[Azerbaycanê Rocvetışi (eyalet)\|Azerbaycanê Rocvetışi]] # [[Azerbaycanê Rocawani (eyalet)\|Azerbaycanê Rocawani]] # [[Kurdıstan (eyalet)\|Kurdıstan]] # [[Hemedan (eyalet)\|Hemedan]] # [[Kırmanşah (eyalet)\|Kırmanşah]] # [[İlam (eyalet)\|İlam]] # [[Lurıstan (eyalet)\|Lurıstan]] # [[Xuzıstan (eyalet)\|Xuzıstan]]] # [[Çeharmehal u Bextıyari (eyalet)\|Çeharmehal u Bextıyari]] \|\| <ol start=17> <li>[[Kohgıluye u Buyer-Ehmed (eyalet)\|Kohgıluye u Buyer-Ehmed]] <li>[[Buşehr (eyalet)\|Buşehr]] <li>[[Fars (eyalet)\|Fars]] <li>[[Hurmızgan (eyalet)\|Hurmızgan ]] <li>[[Sistan u Beluçıstan (eyalet)\|Sistan u Beluçıstan]] <li>[[Kırman (eyalet)\|Kırman]] <li>[[Yezd (eyalet)\|Yezd]] <li>[[İsfehan (eyalet)\|İsfehan]] <li>[[Sımnan (eyalet)\|Sımnan]] <li>[[Mazenderan (eyalet)\|Mazenderan]] <li>[[Gulıstan (eyalet)\|Gulıstan]] <li>[[Xorasanê Zımey (eyalet)\|Xorasanê Zımey]] <li>[[Xorasanê Rezewi (eyalet)\|Xorasanê Rezewi]] <li>[[Xorasanê Veroci (eyalet)\|Xorasanê Veroci]] <li>[[Elbruz (eyalet)\|Elburz]] \|} ==Demografiye== ===Nıfus=== Line 165 ⟶ 208: \| '''1,204,882'''<ref name="Statistical Center of Iran" /> \|} [[File:Iran Population (1880-2005).JPG\|thumb\|350px\|Nıfusê İran]]▼ ===Şari=== ▲[[File:Iran Population (1880-2005).JPG\|thumb\|350px\|Nıfusê İran]] %80-85ê nıfusê İrani aidê yew şaro ke şarê İraniyo.([[Farsi]],[[Gileki (xelq)\|Gileki]],[[Mazenderani]],[[Kurd\|Kurdi]],[[Lurki\|Luri]] u bini)<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html</ref>%10-12ê nıfusê İrani [[Tırk]]o.%2ê nıfusi [[Ereb]]o u şarê binani zi [[İran]] de cıwiyenê. ===Zıwani=== Line 174 ⟶ 216: [[İslamo Şii]] bawerışê İrano resmiyo u %90 ê nıfusê İrani [[Şii]]yo.%8 ê nıfusi [[İslamo Sunni\|Sunni]]yo.<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html</ref>%2 ê nıfusi [[Zerduşt]],[[Xıristiyaniye\|Xıristiyan]],[[Behai]],[[Cıhudiye\|Cıhud]]o.<ref>http://www.fidh.org/IMG/pdf/ir0108a.pdf</ref> == Ekonomiye == [[File:Tehran skyline may 2007.jpg\|thumb\|right\|300px\|Merkezê Ekonomi,Tehran]] [[Ekonomiye\|Ekonomiy]]ê İrani zaf qewetıno.İran ~~Feqet~~de hem makroekonomi,hem zi mikroekonomi estê.<ref>http://www.traveldocs.com/index.php?page=about-iran-2</ref>Ekonomiya İran her serre beno pil.[[İGM]] İran $1.003 trilyono u rêzê xo 17ıno.(Ema mabênê mılletanê ğerbi iqtısadê İrani ra hewlo. İran zaf petrol u qaz roşeno. ==Kultur== [[File:Esfahan-shah-sq.jpg\|thumb\|center\|700px\|]]

İran: Ferqê çımraviyarnayışan