|
'''Zonê Ma Zazaki''' jü kıtabê de [[Faruk İremet]]io.
==Zerreyê kıtabi ra==
''"O kı, kame yê şar biyayenê xü rê wêhêr nê vıcêno, hetê şarê binan ra zi nino hésıbnayış. Jewbiyayenda welatê şaran miyan dı cayê xü gıroten kame yê xü rê wêhêr vicyayena beno".''
== Ferqê zıwanê [[Zazaki]], [[Kırdaski]] u [[Tırki]] ==
Jewbiyayena mabêndê [[zıwan]]an u kokê cı ey xürub da zıwanan ra u qısan u rıstandê cı yê en kıhanan ra yeno pêzanayenı (fahmkerdenı). Zıwanzaney qandê nêy verê xü danê (kenê) çidê kıhanê. Kokdê ê zıwani ra, namedê vılık, heywan u çiyê naturi xü rê kenê çımeyê ê zıwani u wuni qerar danê kı, no zıwan koti ra yeno u kokê cı reseno koti. Qandê kı vılabiyayen u vetena zıwani bı wênena (resim) destpêykerdo. Wêney zıwani rê biyê kok, qandê dayen u gırotena mabênda hinsanan u zıwano kı mabêndê hinsanan dı vırazyayo / peyda-kerdo.
Hinsanê kı zey qebilan heyatê xü ramıto, demo kı, qebileda xü ra şiyo qebilena, dewda xü ra şiyo dewna u welatê xü ra şiyo welatna, karekterê zıwandê qebileda xü zi bı xü ya berdo. Hediseyê macirey u koçkerdenı kı dınyan dı biyê, ê benê sedemê zıwan vılabîyayenı.
Serr 1813 dı Thomas Young "[[Sanskritki]], [[Yunanki]], [[Latinki]], [[Keltki]], [[Almanki]] u [[Zıwanê İranki|zıwanê İraniyan]] bı jew zıwani ra peyda biyê" u nêyrê zi name dayo u vano; ”[[Zıwanê Hindo-Ewropa|Zıwanê Hindi-Awrupi]]” u ê kı bı no zıwana qısey kenê ina zi şarê "[[Arya|Ari]]yê."
'''Nımune:'''
<div style="clear:both"/>
{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse"
|- bgcolor="#EAEAEA"
![[Zazaki]]
![[Tırki]]
![[İngılızki]]
![[Swêdki]]
|--
|esto||var||there is||est (''Swêdkiyo Kıhan'')
|--
|hag, hak||yumurta||egg||ägg [''eg'']
|--
|estor, hestor||at||horse||häst [''hest'']
|--
|nak||göbek||navel||navel
|--
|por||saç||hair||hår [''hor'']
|--
|sol||tuz||salt [''solt'']||salt
|--
|verg||kurt||wolf||varg
|--
|va (To se* va?)||ne (Ne dedin?)||what (What did you say?)||vad (Vad sa du?)
|--
|}
<font style="font-size:10px">* Halbıke maney ''what'' ya ki ''vad''i ''''se''''wo.</font>
Şaro kı bahdê ma ameyo mabênê [[Dicle]] u [[Fırat]]i ([[Mezepotamya]] Kıhanı) ma tesirdê zıwandê inan bın dı mendê u inan ra qısey deyn gırotê. Misal İraniyan ra, Asuriyan ra, [[Ermeni]]yan ra, Huriyan ra, Medan ra, Hititan ra, Sümeran ra, [[Yunan|Yünan]] ra u her wuna. Qıseyê kı ma inan ra gırotê zıwanê ma miyan dı estê. Labırê no nino no mane u hêsap kı, Zazaki lehçeyêdê nê zıwanano u no qanıtê lehçe niyo u gere niro o mane zi.
Lejan, cengan u kapitalizasyon u sedemê ticaretey (raya heriri/ipeki) eyni wextı tesirê zıwandê ma [[Zaza]]yan kerdo. Labırê qe jew şekla kültürê ma dı vıryayışê gırdi peyda nê kerdo. Kültürê Zazayan zi zey zıwandê Zazayan xü pawıto u niyameyo vırnayenı. Tay şaxsiyetê écebi kı, teoriyên xü ya wazenê [[Zazaki]], nêy rê êy rê bıkerê poçıki u kenê diyalektê zıwanan dê binan wuni aseno kı, ê zıwanê, kültürê Zazayan nas nê kenê u êy ra zi zaf duriyê.
Heqiqeten, bı raştey ê wazenı zıwanê ma Zazaki, lehçey jewna zıwani bıvinê se, vanê na raştey xü pêy nêerzê u bıvinê. Zıwanê ma Zazaki wunibo se nezdiyê zıwandê İraniyo. Cırê vacê lehçey zıwandê İrani daha raşt beno. Labırê vanê verê heme çi kes nêy bı tarix, bêlge u ilmi bıdo ispat kerdenı. Zıwan zane yê Hindi-Awrupi bı kedenandê xü ya dayo ispatkerdenı kı, zıwanandê kehanan ra jew zi zıwanê ma Zazakiyo.
Kıtabêno bı dest cilt bı nameyê "''Encyclopedia of Langauges and Linguistics''" (Ansklopedi ser zıwan u linguistik) pel 4780 dı bın nameyê "''Turkey; Langauge Situation''" (Turkiye; Halê Zıwani) nêy çi ameyo nuşnayenı: "''The langauges spoken in Turkey are Turkish, Kurdish (Kurmanji), Zaza, Cherkess, Abkhaz, Laz, Georgian, Arabic, Armenian e.t.c''" (Ê zıwani kı Turkiye dı yeno qıse kerdenı nêyê: [[Tırki|Tırkki]], [[Kırdaski]] (Kürmanci), [[Zazaki]], [[Çerkezki]], [[Abxazki]], [[Lazki]], [[Gurciki|Gürciki]], [[Erebki|Érebki]], [[Ermeniki]] u.ê.b.). Éyni kıtab, éyni pel dı nê zi yenê nuşnayenı: "''Turkish is spoken throughout the country. Kurdish, with its dialects, and Zaza are spoken mainly in eastern and southeastern Anatolia''" (Zıwanê Tırkki heme Türkiye dı yeno qıse kerdenı. Kırdaski u dialektê Kırdaski u Zazaki rojawan u çepêrojawanê (''Güneydoğu Anadolu'') Anadoli dı yeno qıse kerdenı). Éyni kıtab u éyni pel dı nêy zi vano; É kı teberê sukan, dewan dı Zazaki u Kırdaski qısey kenê, tenya zıwanê zanê. Yani ya Kırdaski, ya zi Zazaki qısey kenê. Eger merdım bıwazo bewno u kelimeyê Zaza na kıtab dı bıvino, ze kı têyestey dı nuşnayo "Zaza" bewnı "[[Dımılki|Dımli]]" u qandê Dımli zi no ameyo nuşnayenı; "Dımli, zıwanê no Hindo-Ari, İrani yan zi Hindo-Awrupi yo." Yani tiya dı nêvano Zazaki lehçe yan zi diyalektê Tırkki, Ermeniki, [[Farski]], Asurki, Erebki, Kırdaski yo, vano zıwanê Zazaki. Qandê kı nuşkar, zıwan zaneyê (linguistê) Awrupi wuni vanê u qandê êy ma yê zi, êy nê vanê. Şarê ma miyan dı kes nê vano diyalektê ma, yan zi lehçeyê ma. Merdım kamcin dewıj yan zi Zazay ra pers kero:
-Tı bı kamcin lehçeya qısey kenê/kena? Sıfte ina wuni şımarê bewnê u dıma bıhuwê u vacê;
-Lehçe çıçi yo? Eger şıma persê xü bıvırnê u wuni pers kerê;
-Tı bı kamcin zıwana qısey kenê/kena? u ina vacê;
-Ez bı zıwanê Zazaki qısey kena. Qandê kı mı bı xü nêy çi tecrübe ke, bı xü dewıj u şarê ma ra
persê wunasini pers ke u ina vatenê mı "lehçey" rê huway. Ê kı Zazaki zanê. Ê kı zıwanê maya ina yan zi piyê ina Zazaki yo şenê şırê "lehçe, diyalekt" maya xü ra, piyê xü ra, piranê xü ra u gırdanê xü ra pers kerê. Diyalekt çı çiyo?
'''Zıwan''': O kı merdım bı êya fıkrê no, o kı merdım bı êya his keno u şeno bı kelimeyena yan zi bı hereketana (işareta) vaco. Eger bı teori yê Stalinisti merdım vaco se. Zıwan şartê şar biyayen ra jewa. Yani şarêno welatê cı esto, dewletê cı esto o wext zıwanê cı zi esto.
'''Diyalekt''' (lehçe): Zıwanê kı tenya mıntıqayê dı yeno qıse kerden. Zıwanê no lokal.
Mesela, zıwanê [[Swêd]]i (İsweçi) u [[Norwec]]i zaf nezdiyê pêyê. Heta merdım şeno vaco eyni zıwano. Labırê Swêdi çı wext vanê Norweci nêvanê diyalektê ma. Vanê, zıwanê Norweci. Mesela Finlandi qandê zıwanê Estoni ([[Estonya]], ''Estland'') u Letoni ([[Letonya]], ''Letland'') nêvanê diyalektê ma yo. Vanê zıwanê Letoni u Estoni (kı nê zıwanan zaf nezdiyê Finlandi yo). Tabi no zi dewlet biyayen ra yeno. Bı küşat vaca se, qandê mı zi zıwan noyo;
Zıwan; şar kı dewleta cı esta, vala (desmala, bayrax) cı esta, şar kı eskerê cı esta...
Dialekt (lehçe); şar kı dewleta cı çınya, şar kı desmala cı çınya (yan zi esta labırê resmi niya), şar kı eskerê cı çınya...
Çı wext ez nêy çiyana nuşnena u wanena, ez şına wextanê kıhana. Ez şına verê rönensans, verê rojni biyayena [[Ewropa|Awrupa]]. Çı wext [[Kopernikus]] (1473-1543) ser 1600 dı ser "Sistemê Tiji" teoriyê xü nuşna u eşkere ke, heme dınya, kilise u papazan gırot xü ver. Kopernikus vatê; "Dınya cayê xü dı sabit niyo, bı ekis hem çorşme xü dı hem zi çorşme tiji dı doş beno. Doş biyayena cı çorşme dı tiji, serê gino". Kopernikus zi zey dı [[Galileo]] papaza, kilise ra u vinayışê cı kıhanan ra, tepamende (''bağnaz'') ra heqê xü gıroto. Dıma Kopernikus, Galileo destê xü eşto ser fikranê (vinayışê) neweyan. Rayê Kopernikus domna u çiyê newe nuşna. Galileo Galilei (1564-1642) bı deney u bı teoriyê xü bı matamatika formülê kerdo u êy ra prencipê "Dinamik" vıraşto. Kopernikus u Galileo xü destanê Engizisyon (mehkemeyê kilise) u merden ra reynay. Qederê ina zeydê qederê [[Giordano Bruno]] nêbi yo. Giordano Bruno dıma hewt ser hepıs, rıh cı dı (sax) ame veşnayenı. Heta ser 1835 heme kamcin kıtabi kı nuşnayê "Dınya doş beno" velakerden, çap kerden u wendenê nêy kıtaban yasax bi. Dısey ser kilise nêy vinayışa inkar kerd.
"Merdım çı wext fıkrêno se serbesto, yan zi beno serbest" vano [[Albert Bayet]]. Vatenêno çı weş. Çı wext merdım fıkrê newe, çiyê newe nê fıkıryo u ina ra zi çiyê newe nê vırazo se, o insan serbest niyo. Qandê co, fıkırê newe rê her wext gere merdım akerde bo u münaqaşe bıkero. Çıçi raşto, çıçi raşt niyo o gürwe ilmi u bı formülana beno. Çiyê raşt çıçi yo u çiyê xelet çıçi yo? Çiyê xelet, çiyê raşt esto? "Nê, çiyê xelet çiyê raşt çınyo. O çi kı qandê mı raşto, beno kı qandê jewna raşt nêbo." Eger ma nêy qabul kerê o wext ma şenê roşê u pê dı qısey bıkerê. Bı lınci eştena, bı vatenê veng u bêdelil qıse kerden cehaletê insani nişanê merdımi dano. Bı kıtap wendena, xü rê mewki u ca vıraştena merdım roşnavir nêbeno. O kı şeno çiyê newe bınuşno u şeno çiyê kı kes nêşeno qısey bıkero, şeno qısey bıkero şeno bıbo roşnavir (aydın). Roşnavirey (Entellektüel) bı cesaret, bı camerdeya beno. Heme çi rê "E" vatenı, heme qülpan ra tepıştenı merdım nê keno roşnavir. Ma ê çiyê kı kes nê şeno qısey bıkero, akenê. Ma o tareyeya şananê xiyanet ra, ma lepanê zordestey ra, ma mıj u dumanan miyan ra fıkranê xü, kokê xü vecê hol. 1210 dı kıtabanê, fıkranê [[Aristoteles]] yasax bi. Ê kı nêy kıtaba bıwaneyê ameyê kıştenı. Ê se bi? Fıkır u vinayışê Aristoteles, Galileo, Kopernikus, Copernic, [[Nicolas d'Autrecourt]], [[Civan Aucassin]], [[Michel Servet]] (qandê fıkıranê xü adır dı ame veşnayenı), Giordano Bruno (qandê fıkıranê xü adır dı ame veşnayenı) ma bı eziyetana fıkrê nê insana amey vırnayış. İna rê zi vatê xayin. İna rê zi vatê nêzan. Ê se bi? Tarix kam ra hesabê xü pers keno? Şowalye yê cıwan [[La Barne]] bı destê kilise ya ame kışten. Sucê cı, kıtabê kı kilise yasax kerd bi ina wend bi. La Barne, qandê kı kıtabê "Qısebendê Felsefe" wend bi ame kışten. Şıma zanê çı ame sere yê cı.? Verê zıwanê cı yeno cıkerdenı, dıma sere yê cı canê cı ra bırnenê u badoyını zi leşê cı erzenê adır. Qandê "Qısebendê Felsefe". Bewnê roşnavirê Awrupi se vanê.
* [[Montesquieu]]: "Tepamende (''bağnaz'') fıkır, fıkrê no gêjeyo."
* [[Voltaire]]: "Tepamendışey dınya, bı guniya suwax kerdo."
* [[Diderot]] "Tepamendışey o çiyê kı pize yê merdim qelıbneno."
* [[Helvetius]]: "Tepamendeyey ze kardi belayê sere yê insanan o."
"Eger merdım nêşeno fıkranê xü akerde vaco se, mabênê insanan dı azadi ra behs kerden nêbeno." Voltaire (heme heyatê xü, Voltaire bı xü lepandê Qıralan u kilise ra rema u zindanan bi warê cı). Qandê çıçi tı yê nêy çiyana nuşnenê? Şıma do pers kerê. Heme, qandê no çiy bi. Tarix dı bı zordereya u bı lınci eştena felsefe, fıkırê newe nêmerdo. Ser zıwan, ser kar u xebatê ma nıka ra zaf kesa ecız kerdo. No yeno nuşnayenı, no yeno vatenı. Tabi gere merdım sıfte xü rê u çıçi kerdena xü rê bewno u dıma jewnan rê çiy vaco.
Rojê İsa çı bıvino, şaro si erzeno cinê kê rê. Cınêk kewto erd u nalin keno. Çımanê şari zeydê adıra veşeno, wazenê cınêker bıkşê. İsa vıcêno verni u vano; -Şıma yê qandê çı çi na cınêker si kenê?
Şar miyan ra jew vano:
-A cınya fehşa u güna yê cı zafa.
İsa zi vano:
-O kı güna yê cı çınyo u zano pako siyê sıfteyını o berzo. Tabi kes si nê erzeno...
Ma zi vanê: "O kı zano ma bı destanê tari kar u barê xü kenê, o kı zano ma yaremetey u maeş destanê tariyan ra ginê, gere vacê nê çi çıçi yê? Heger ina hendı çiyê mühim destanê tariyan ra şenê se peyda bıkerê/bigirê maene nêy çi noyo kı ma eyni destanê tariyan rê kar kenê. Çiy kı merdım vano u nuşneno gere merdım zaf diqat bıkero u merdım bızano gere merdım se vano. Eger ma pers nêkerê se, ê do jewna pers bıkerê. Beno beno kı, wext bı wext merdım qelpeya xü pak bıkero, lınci erzeno ser insananê binan. Şar ehmaq niyo. Şar kerdenê merdımanê wunasinan xü vira nê kerdo..." Ma zi ehmaq niyê, ma zi zanayê kı, çiyê kı ma bınuşnê zaf nasyonalistan (fıkırê xü faşist, vatenê xü dı hümanist u sosyalist) ecız bıkero Politiqa yê wunasin Mabênê Rojawan (''Ortadoğu'') dı her wext bı destanê dewlatan dı biyo kay. Tırki, Farısi u Erebi qandê zıwanê Kırdaski nê vanê diyalektê ma yo? Ma nêy zi, zeydê politika yê dewlet niyanê kar. O kı ma ser çi nuşnenê u vanê, wuni aseno kı xocayanê (''ögretmen'') xü ra çiyê "rındi (politika)" mısayê. B R A V O...
"O kı zano qandê çıçi cıwen o, zano senin zi bıcıwyo." vano [[Nietzsche]].
Nıka, wextê ma yê newe dı nezdiyê 6000 zıwan yeno qısey kerdenı. Nina ra tenya, ze kı lingivist [[Michael Kraus]], Üniversite yê Fairbanks ([[Alaska]]), 01.06.1996 dı pêserokê ''New Scientist'' dı vano: "Dınya dı tenya nezdiyê 600 zıwan cayê xü qeyım/hewıl kerdo u şeno bıcıwyo."
Bol zıwani tenya bı qısmê insanan yeno gürweynayenı u zaf zıwan zi tehlikeyê vıni biyayenı cıwêno. Zıwanê heri werdi zıwanê AORE yo. Na zıwanı, Cumhuriyetê Öre Vanvata dı laverê derya yê merde (''ölü deniz'') dı, tenya bı hetê merdımêna yeno qıse kerdenı. Qısmê zıwani vıni benê u qısmê zi newede ra xü rê formêdo newe danê. Na formê newe zi tekniki yo. Yani, ver şiyayena teknik, tenya cıwyayışê merdımandê nê, ser cıwyayışê zıwanan zi xü mısneno. Qandê kı zıwani birê nezdiyê pê, bol welatê Awrupi nêy vatenê tekniki nê vırnenê u a nameyê orjinal kar anê. Na zi çiyêdo bol weşo. Tabi gerek zıwani kokê xü bıpawo. Mesela zazaki ma şenê nameyê televizyoni bı vırnê u bı kerê bewnayox yan zi radio (radyo)bıkerê goşdayox. Nêy çiy suni yo (tabi niyo). Welatê kı xü pak amoreno, vatenê newey vırazeno. Na zi nêweşeya, wêhêr vıcyayena (kolonyalizım o).Qandê nêy çi zi hezarana nümuney estê. Qısey, orjinê xü dı bıresê rındo. Laberê qıseyê suni, wext beno miyanê têyestey dı bêmanetey vırazeno. No zi qandê zıwan çiyêdo rınd niyo. Qandê co merdım kêberê zıwani her wext akerde verado. Kı, zıwananê binan ra vateni bêgümrük bıkewo zıwan. Na faqireya zıwani niyo. Bı ekıs, zengin biyayena zıwani ya. Mesela İngilizi dı hezaran a (ne kı sedan a) vateni u namey estê. Nina latini ra, Greki ra (Yunani ra), İrlandi yê kıhani ra, Fıransızi ra, İspani ra u.a.b ra gıroto. Na çi tenya zıwan dı nê, kültürê şami dı u ê komê şarê dı zi xü mısneno. Verni şiyayena zıwan, bı goni yê taze ya beno. Na goni zi miyanê rıhı dı bı newedera rıjyayen a beno. Şar rıh, goni zi zıwan o. Goni miyanê rıh dı, zıwan zi miyanê şarê xü dı doş beno. Qandê co zi, gerek her merdım bı zıwanê xü ya bıfıkır yo, qısey bıkero u bıwano. Zıwanê xü ra şermayayenı gürweyê merdımê zanê niyo. O kı zıwanê xü ra şermayeno qeçekanê xü rê zi na şermê xü ze leyma dısıkneno u qeçekanê ina bı na şerma resenê u xü komê zıwanan dı nimçe vinenê. Na çewtey, çewteya qeçekan niya, çewteya ê may u piyan o. Aylê (familye) yê kı zıwanê may u pi yê ina Zazaki yo u qeçekanê xü rê Zazaki nê mısnenê u zıwan na bini mısnenê kokê xü inkar kenê u kokê xü mezatan dı ercan roşenê.
Welatanê Awrupa dı heqê her zıwani u diyalekti mekteban dı wenden u mısnayenı esto. O kı wazeno qeçekê ina bı zıwanê may u pi yê xü ya qısey bıkero rışenê na mekteban. O kı, cınya cı yan zi camêrdê cı Awrupi yo (Almani, Swedi, Fıransızi u.a.b) hem bı zıwanê maya xü mısenê kar anê, hem zi şenê zıwanê pi yê xü mekteban dı bımısê u bıwanê. Nina rê çend nümuney wazena bıda u nêy nümuney hirê hebi yê. Nêy nümuney ser hirê camêrdê Zaza yo u cınya nina ra dı (2) hebi Zazay niyê. Jew cınya cı Tırk a, ê dıdı cınya cı Zazaya, ê hirê cınya cı Kırdas a. O kı cınya cı Tırk a qeçekê êy bı maya xü ya Tırkki u bı pi yê xü ya zi Zazaki qısey keno. Ê dıdını zî qeçek bı may u pi yê xü ya Zazaki qısey kenê. O kı cınya cı Kırdas a bı qeçekanê xü ya kırdasi qısey kenê u qeçekanê xü rê mekteb dı xoca yê zıwanê Kırdaski wazenê. Laberê nümuneyê mı boli yê. Ze kı hem cınya hem zi camêrd Zazayê laberê bı qeçekanê xü ya, yan bı zıwanê Tırki yan bı zıwanê Swêdi yan zi bı zıwanê Kırdasi qısey kenê. Ninan ra bolê cı zi kêy xü dı na zıwanan têmiyan kenê. Qeçeki çıçi benê? Qeçeki kami benê? Qeçeki kamcin welat ra benê? Qeçekî nêy çi nê zanê. Qeçeki piskolojik xerpênê u dest bı zur kenê, benê zurker. Qeçekê wunasini senin şaran miyan dı benê bê kamey u na bê kamey biyayenı qeçeki keno ésebi u keno har. No zi çewtey a ê qeçeki nê, ê piy u mayan o.
Qandê çıçi sere dı mı ca da vatenê Nietzsche, "O ki zano qandê çıçi cıwen o, zano senin zi bıcıwyo." Heme qandê nêy bi; "Çı wext ma estê cıwyayenı esto. Cıwyayenı bı ma ra mıreno. O kı ma dım dı maneno zıwan u şarê ma yo." Qandê co zi gerek merdım zıwanê xü rê wêhêr bıvıcyo u ay bın xerıpnayış ra bıreyno. Qeçekanê xü rê kokê xü bıdê sınasnayışı. Miyanê şaran dı qeçekanê xü bıkerê wêhêrê kamey. Zıwanê Zazaki u diyalektê (lehçeyê) Zazaki biyarê nezdiyê pê. Qeçekanê xü bı qeçekanê Zazayan ra bıdê sınasnayış.
No çiyê kı mı nuşnayo kısmı vaco, na nuşte dı tepamendışey nımıteyo, yan zi vacê na tepamendışey a. Ez bı xü na vinayış dı niya u poçıkê na vinayış zi nê tepışena. Heta tiya dı ez şena tay nuşê en wêhêrê vinayışê gırd, filizof [[Bertrand Russell]] bi açarna. Na nuşı cevabê Bertrand Russell persê [[Woodrow Wyatt]]i rê yo.
Wyatt - Semed to miletperwerey çiyê do rındo, yan zi xırab o?
Russell - Gerek merdım miletperwerey a kültür u politika pêra bı abırno. Ewro hetê kültüri ya jew rengêyeya dınyay kı xü miyan dı fineno çiyê do bê tam o…. Edebiyat, senét, zıwan dı u heme vırnayışê karê kültüri dı miletperwerey merdım şeno bıwazo. Laberê heger merdım hetê politika bigiro dest se, miletperwerey bol xırab o u na zi ze aw zelal a. Merdım nê şeno bı çiyê yapolitika yê miletperwerey raşt fino u ez inan nê kena kı çiyê wunasini zi merdım şeno bıvino.
Miletperwerey, heqê ma yê kame u şar biyayenı geyrayışı dı nê, gerek hemver ma, ramnayena o politika yê inkari u dışmeney a çımsurey dı biro vinayış.
Nıka zi wazena "dialektê" ma u DİALEKTÊ (ê ki zıwanê ma 'lehçe' hesıbnenê ina zi şenê bewnê) bini bı çend nımuney a bıda pêhet. Çıçi zeydê pêya yo u çıçi zeydê pê niyo ma piya bıvinê.
<div style="clear:both"/>
{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse"
|- bgcolor="#EAEAEA"
![[Zazaki]]
![[Kurdki]]
![[Tırki]]
|--
|a (''cınya'')||ew / wê||o (''bayan'')
|--
|a binı||ya din||diğeri
|--
|abıyayış||vêkirin||açılmak
|--
|abıryayış||qetandin||ayrılmak
|--
|açarnayış||vergerandin||çeviri
|--
|acıvinayış||pêxistin||yakmak
|--
|aşanı!||bikolîne!||kaz!
|--
|aşaynayış||kolandin||kazmak
|--
|aşmi||hîv||ay
|--
|agêyrı!||vegeri!||dön!
|--
|agêyrayış||vegerandin||dönmek
|--
|}
<font style="font-size:10px">Lista hewna nêqediye, dewam kena.</font>
Akerdış
Akewtış
Akı!
Alawıtış
Ameyış
Antış
Anışt
Ardış
Arêkerdış
Arıye
Arwêş
Arê biyayış
Arıq
Asayış
Asnaw
Ay
Aya biyayış
Ayra
Bahdo
Balışna
Ban
Bê!
Beşila
Beno
Nêbeno
Berdış
Berey ameyış
Bermayış
Berzı!
Bewran
Bırarcınya
Bıbırnı!
Bıcey
Bışmı!
Bırnayış
Birro
Bıderzı!
Biyayış
Buxşi
Bı alawı
Camêrd
---
Vêkirin
Vêbûn
Vêke!
Hevîr çêkirin
Hatin
Kişandin
Danîn
Anîn
Berev kirin
Aş
Keroşk
Kombûn
Xuydan
Xuya kirin
Ajne
Ew
Şîyar bûn
Ji wê
Dawî
Balîf
Xanî, mal
Were!
Kelek, (Qavûn)
Dibe
Nabe
Birin, dibin
Dereng hatin
Girîn
Bavê!
Kevok
Jinê bira
Jêki!
Mîjang
Vexwe!
Jêkirin
Du sibe
Bidırû!
Çêbûn
Birik
Hevîrê çêkê!
Pêya
mêr
---
Açmak
Açılmış
Aç!
Yuğurmak
Gelmek
Çekmek
Konmak
Getirmek
Toplamak
Değirmen
Tavşan
Toplanmak
Ter
Görünmek
Yüzmek
Onlar
Uyanmak
Ondan
Arkası
Yastık
Ev
Gel
Kavun
Olur
Olmaz
Götürmek
Gecikmek
Ağlamak
At (atmak)!
Güvercin
Yenge
Kes!
Kirpik
İç!
Kesmek
Öbürgün
Dik!
Olmak
Keser
Yoğur!
Erkek
Çare
Çarnayış
Çekerdış
Çekı!
Cemıdyayış
Cenayış
Çewt
Cıkerd (bırna)
Çılag
Çılage
Çılagey
Çınyo
Ciya
Cora
Çorşme
Çuwe (şeft)
Çılk
Dalpa
Dedkêyna
Deştış
Derg
Dês
Dêr (dêyr)
Dew
Dewıj
Deza
Dihir
Dım
Dimdayış
Do
Dırbet
Dırbetın
Dırnayış
Dız
Ê/O
Eştış
Ém
Embaz (olwaz)
Engur
Erdiş
Eştış
Êre
Êstare
Esto
Estor
Êy
Êyra
Fek
Şan (şond)
Şananê pê
Şanêynayış
Şar
Şemşêr
Şeno (eşken)
Enî
Gerandin
Avêtin
Bavê!
Sarbûn
Lêdan, lêxistin
Xwar
Jêkir
Karkerê tevnê
Tevn
Tevn kirin
Tuneye
Cûde
Ji bo wî
Dor
Ço
Dilop
Dilop
Dotmam
Dirûtin
Dirêj
Dûwar
Stran
Gund
Gundî
Pismam
Nîvro
Paş
Qulupandin
Dew
Birîn
Birîndar
Qetandin
Kel
Ew/Wî
Avetin
Met
Heval
Tirî
Rî
Avêtin
Esir
Stêrk
Heye
Hesp
Ew
Ji wî
Dev
Êvar
Tevhev dikin
Tevhev kirin
Gel
Şûr
Dıkare
Alın
Gezdirmek
Atmak
At (Atmak)!
Üşümek
Çalmak
Eğri
Kesti
Dokumacı
Dokumak
Dokumakcılık
Yok
Ayrı
Ondan dolayı
Çevre
Çubuk
Çıtırık
Damla
Amca kızı
Dikmek
Uzun
Duvar
Türkü
Köy
Köylü
Amca oğlu
Öğlen
Arka
Devirmek
Ayran
Yara
Yaralı
Yırtmak
Kale
O (erkekler için)
Atmak
Hala
Arkadaş
Üzüm
Sakal
Atmak
Yatsı
Yıldız
Var
At (hayvan)
Onlar
Ondan
Ağız
Akşam
Karıştırıyorlar
Karıştırmak
Halk
Kılıç
Yapabilir
Şewra
Şimitiş
Şiyayış
Şo
Şıno
Gişt
Girêynayeni
Goçin
Goş
Gırêynayış
Héndiki
Her
Hér
Herundı
Hewadayış
Hıngılısyayış
Hiramey
Hirê
Hiwe
Homa
Hürmêynayış
Huwatiş
İna (ayno)
Jew
Kardi
Kêber
Kerg
Kêye
Kırê
Kojo
Koli
Kormît
Kosewi, xonzil
Kospez
La
La
Lej
Lêseynayış
Lete
Lınci
Lıng
Loqre (loqera)
Lu
Mak (zırar, gocak)
Mak
May
Merre
Mıroy (emroy)
Miyane (mine)
Name
Nımıtış
Nu
Nuşte
Nuştış
Nıqara
Pêşyayış
Pewtış
Pêyşayış
Pêymiten
Pi, Kekê
Pırodayış
Piyar
Pize
Puçık (puçi)
Pırên
Qeçek
Qolçi (naturçi)
Rakerdış
Rakı
Ratenenê
Rateynayış
Ravêrdış Sibe
Vexwarin
Çûyin
Bıçe, heri
Dıçe
Tilî (bêçî)
Bikelîni
Şûjın
Guh
Kelandın
Hoqasa
Ker
Ax
Cîyê xu da
Rakirin
Qerimandin
Dûrandinî
Sê
Bêr
Xuda, xwedî
Xirxir kirin
Kenîn
Wana
Yek
Kêr
Derî
Mirîşk
Mal
Yekşem
Çıkoz, destgırtî
Êzıng
Dêjnık (tere)
Bizot
Pezkûvî
Bend
Çem
Pevçûn, şer
Dilêsîn
Parçe
Celb,herî, mûle
Pî
Rovî
Rovî
Bişkov
Mî
Dê
Mişk
Hurmî
Pişt
Nav
Veşartin
Tûj
Nivîs
Nivîsandin
Def
Hembêz kirin
Pişirandin
Kelandin
Pîvan
Bav
Lêdan
Kanî
Zik
Gore
Kiras
Zaro
Bekçî
Raxistin
Raxîne
Didûrin
Dûrandin
Derbas bûn Sabah
İçmek
Gitmek
Git
Gidiyor
Parmak
Kaynatmak
Tığ
Kulak
Kaynatmak
O kadar
Eşek
Toprak
Yerinde
Kaldırmak
Uyuşmak
Dokumacılık
Üç
Kürek
Tanrı, Allah
Homurmak
Gülmek
Onlar
Bir
Bıçak
Dış kapı
Tavuk
Ev
Pazar
Cimri
Odun
Dere otu
Köz
Geyik
Sicim
Irmak
Kavga
Yalamak
Parça
Çamur
Ayak
Kalın barsak
Tilki
Düğme
Dişi
Anne
Fare
Armut
Bel
İsim
Saklamak
Acı
Yazı
Yazmak
Davul
Kucaklaşmak
Kaynatmak
Kaynamak
Ölçmek, ölçü
Baba
Vurmak
Çeşme
Karın
Çorap
Don
Çocuk
Bekçî
Sermek
Ser
Dokuyorlar
Dokumak
Geçmek
Ravêreno
Rew
Rıb (dıws)
Saqe (çaqe)
Sayêr
Se
Se va?
Senin
Sewıl
Si (kerra)
Sımer
Sipe
Sodır
Sol
Taşıtış
Tenık
Teqa (şıbak)
Tewatış
Tewatenı
Têyestey
Tıji (tinc)
Tıraweno
Tot
Tun (guzi)
Tırawutış
Tırotık (xırxız)
Vaş
Vamêr
Vami
Varan (varıt)
Vay
Veşa
Vêşi
Veşnayış
Veredayış
Verdim
Verek
Verg
Verni
Vervatenı
Vêyşan
Vêyındı
Vêyv
Vêyve
Vınderdış
Vındı
Vıradı
Vırna
Vırnayış
Vırso
Vıstewra
Viya
Vızêr
Vırıtış (qelıbnayış)
Waşte
Waşti
War kerdış
Warza, (êgan)
Way
Weçinı
Wendış
Werzeynayış
Wesar
Xaşêynayış
Xaşêynı!
Xalkêyna
Xalza
Xele
Xint
Xoz
Zerec
Zeri
Zewt
Zewt dayış
Zey
Zınci
Zu (jew)
Dayzo, yaykıd Derbas dibe
Zû
Dims, mot
Çok
Dara sêva
Çi
Çi got?
Çawa
Sol
Kevir
Ka
Caj, kurik
Berbang
Xwê
Kurkirin
Zirav
Baca, pencere
Êşandin
Êş dide
Naverok
Roj
Dizî dike
Kut
Tûj
Dizî kirin
Diz
Gîya
Dara behîva
Bihîv
Baran
Buha
Şewitî
Zahf
Şewitandin
Berdan
Berpêş
Berxik
Gur
Pêşî
Pêşgotın
Birçî
Banke
Bûk
Dawet
Sekinîn
Bısekıne
Berdı
Guhart
Guhartın
Brûsk
Xezûr
Bi (jına bi)
Duh, do
Verışin
Dergısî, destgirtî
" "
Ber bi jêr kirdin
Lawê xuşkê
Xwışk (xweng)
Hilbijêri
Xwendın
Rakirin
Payîz
Kelandın
Bıkelîni!
Keçxaltî
Xwarzî
Genim
Dîn, şêt
Berez
Kew
Dıl
Nifir
Nifir kirin
Wek
Poz
Yek
Xaltî Geçiyor
Çabuk
Pekmez
Diz
Elma ağacı
Ne
Ne diyor?
Nasıl
Ayakkabı
Taş
Ot
Eşek yavrusu
Şafak
Tuz
Tıraş etmek
İnce
Pencere
Sancı, acı
Sancımak
İçindekiler
Güneş
Çalıyor
İtelemek
Acı
Çalmak
Hırsız
Ot
Badem Ağacı
Badem
Yağmur
Pahlı
Yandı
Çok-fazla
Yanmak
Bırakmak
Alt-üst
Kuzu
Kurt
Ön
Önsöz
Aç
Çağır
Gelin
Düğün
Durmak
Dur
Bırak
Değiştirdi
Değişiktirmek
Yıldırım
Kaynana
Dul
Dün
Kusmak
Sözlü (Erkek)
Sözlü (bayan)
İndirmek
Yegen
Bacı
Seç
Okumak
Kaldırmak
Sonbahar
Haşlamak
Haşla!
Teyze kızı
Dayı oğlu
Buğday
Deli
Domuz
Keklik
Yürek
Beddua
Beddua etmek
Aynı
Burun
Bir
Teyze
Payız
Zımıstan
Amnan
Wesar Payîz
Zivistan
Havîn
Bihar Sonbahar
Kış
Yaz
Bahar
Arıq
Bırwe (bıroy)
Bıcey
Çım
Çenge (hênek)
Doşi (kıft)
Dından
Erdiş
Este (aste)
Fek
Goş
Hêrs
Ingışt
Kırd
Kıs
Loqre(loqera)
Lıng
Miyane (mêne)
Paşti
Pize
Qesba
Sere
Zınci
Zeri Xuydan
Birû
Mîjang
Çav
Erzink (agûşk)
Pî
Diran
Rî, rû
Hestî
Dev
Guh
Rondik (hêsir)
Telî
Kîr
Quz
Rovî
Pî
Pışt (mil)
Pişt
Zik
Dil
Ser (kele)
Poz
Dil
Ter
Kaş
Kirpik
Göz
Çene
Omuz
Diş
Sakal
Kemik
Ağız
Kulak
Göz yaşı
Parmak
Kamış, sik
Vajina, am
Kalın barsak
Bacak, ayak
Bel
Arka
Mide, karın
Kalp
Baş
Burun
Yürek (kalp)
Sodır
Şewra
Vera Dihir
Dihir (tiştare)
Vera êre
Êre, perroz
Vera şan
Şan (şond, éşa)
Vızêr
Meştı Berbang, Şefeq
Sibe
Ber bi nîvro
Nîvro
Ber bi esir
Muxrib
Ber bi êvarê
Şev
Do
Sibe, sibeyî
Şafak
Sabah
Öğlenden önce
Öğlen
İkindiden önce
İkindi
Öğleden sonra
Gece
Dün
Yarın
Tiji
Aşmi
Estare (astare)
Yaxır (varıt)
Vewr Ro, tav
Hîv
Stêr
Baran
Berf Güneş
Ay
Yıldız
Yağmur
Kar
Ko
La
Ro
Rover
Érd
Qorri (mêşe)
Xele
Şamık
Engur
Beşila
Say
Mıroy
Vami
Vaş
Kormit
Hendi (zebeş) Çîya
Çem
Ax, herî
Darîstan
Genim
Firingî
Tirî
Kelek, qavûn
Sêv
Hurmî
Bihîv, badem
Gîya
Dêjnik
Zebeş Dağ
Irmak
Nehir
Nehir kıyısı
Toprak
Orman
Buğday
Tomatez
Üzüm
Kavun
Elma
Armut
Badem
Ot
Dere otu
Karpuz
Pi
Dat
May
Way
Warza
Bırarza
Dayzo
Ém
Bırarcınya
Waşti/Waşte
Vêyv
Deza
Dedkêyna
Embaz (olwaz)
Vıstewra
Xalcıni, niyaj Bav
Ap
Dê
Xwışk (xweng)
Lawê xweng
Lawê bıra
Xaltî
Met
Jinê bira
Destgirtî
Bûk
Pismam
Dotmam
Heval
Xezûr
Jinxal Baba
Amca
Anne
Bacı
Yegen
Yegen
Teyze
Hala
Yenge
Nişanlı
Gelin
Amca oğlu
Amca kızı
Arkadaş
Kaynana
Yenge
Arwêş
Lu/Luwer
Verg
Estor
Kerg
Manga
Her
Merre
Zerec
Dıce (diji)
Dımaşkul
Sipe (céhş)
Xoz Keroşk
Rovî
Gur
Hesp
Mirîşk
Çêlek
Ker
Mişk
Kew
Jûjî
Eqrep
Caj, kurik
Berez (xenzîr) Tavşan
Tilki
Kurt
At
Tavuk
İnek
Eşek
Fare
Keklik
Kirpi
Akrep
Sıpa
Domuz
Bırarcınya mın a.
Bı êşanê to ya
Çıçi wanenê?
Dıropê goni ya to ra
Enbazan ra
Êy /ay bıtırawı!
Ez koyan sera yena war.
Şıma amey?
Şımayê çıçi wenê?
Şımayê şınê koti?
Şınê koti?
Goniya mı kerdı germ
Ma yê şırê.
Nıkara
O kamo yeno?
Pay şi
Pê dı
Piyê to seken o?
Sayer
Sekenê?
Seninê?
Tı yê koti ra yenê?
To hetı
Vamer
Xalkêyna
Zekı ma va
Zeki ra
İna ra
İna yê sekenê?
Ez vêyşan nîya. Jina birê min e.
Tev êşa te
Çı dıxwini?
Dilopekî ji xwîna te
Jı hevalan
Wîya dızi bike!
Ez jı serê çiyan tême xwar.
Hûn hatın?
Hûn çı dıxwın?
Hûn dıçın ku?
Dı çi ku?
Xwîna min germ kir
Em ê herın.
Ji nuha ve (ji ana)
Ew kîye tê
Bi pê çû
Bı hevra
Bavê te çı dıke?
Dara sêva
Çı dıki?
Çawayi?
Tu jı ku tê?
Cem te
Dara behiva
Qizxal
Wek min got
Jı Zeki
Jı wana
Ew çi dikin?
Ez ne birçîme.
''Nuştoğ'': [[Faruk İremet]]
== Çıme ==
[[Kategoriye:Kıtabê Zazaki]]
[[Category:Gramer]]
[[Category:Kıtabi]]
|
