Wikipedia

Tırkiya: Ferqê çımraviyarnayışan

Çım bıerze verorê pela
← Ferqo verênFerqo peyên →
Content deleted Content added
VisualWikimetın
Removing "Istiklal_Marsi-TSK.ogg", it has been deleted from Commons by Hedwig in Washington because: Copyright violation: Vandalism: Modified lyrics in song include "F***", not part of original music..
mNo edit summary
Line 1:
{{Mizan|23.04.2013}}
 
{{Dewlete
|Name = Tırkiya
|Nameyo oricinal = ''Türkiye Cumhuriyeti''
|Desmale = Flag_of_Turkey.svg
|Arma = Türkiye_armas%C4%B1.svg
|Xerita = Turkey on the globe (Europe centered).svg
|Slogan = ''Yurtta sulh, cihanda sulh''
|Marş = [[Marşê İstıqlali]]''
|Sazbiyayış = [[29 Tişrino Verên]] [[1923]]
|Paytext = [[Anqara]]
Line 15 ⟶ 13:
|Şar = [[Tırk]]
|Hıkumet = [[Cumhuriyet]]
|Serdar = [[RecepAhmet Tayyip ErdoğanDavutoğlu]]
|Din = [[İslam]]
|Erd = 783.562
Line 29 ⟶ 27:
|Kodê_têlefoni = 90
}}
'''Tırkiya''' (be Tırki: ''Türkiye Cumhuriyeti'') mıntıqa ra rocvetışê verocê [[Ewropa]] uû rocawanê [[Asya]] dera. Zımeyê Tırkiya de [[Deryayo Siya]]; veroc de [[Deryayo Sıpê]], [[Suriya]] uû [[Iraq]]; rocawan de [[Deryayê Egey]], [[Yunanıstan]], [[Bulgarıstan]]; rocvetış (şerq) de [[İran]], [[Ermenıstan]], [[Azerbaycan]] uû [[Gurcıstan]] estê. Paytextê Tırkiya [[Anqara]]yo.
 
Dewleta Tırkiya wılayetan ra yena pêra. 81 (heştay uû yew) wılayetê xo estê. Tırkiya ezayê [[NATO]], [[Mıletê Yewbiyayey]], [[OECD]]iaya.
 
== Tarix ==
Tarixê [[Anatoliye]] de zaf medeniyeti biyê. Ninan ra medeniyetê zey [[Hitit]], [[Lidya]], [[İyonya]], [[Sumer]], [[Asur]] uû [[Pars]]i erdê Anatoliye sero dewran ramıto. Seserranê 1ıne uû 10ıne de [[İmperatoriya Roma]] uû [[İmperatoriya Bizansi]] Anatoliye de hukım kerdo. Dıma zi Anatoliye kewte ra be Tırkan dest. Seserra 10ıne be heta 21ıne [[İmperatoriya Usmanıcan]] tiya welatê xo nê ro. Çı esto ke İmperatoriya Usmanıcan Herbê Dınyayo I.ıneYewıne kerd vindi. Wextê nê herbi de Anatoliye hetê [[İngılız]]an, [[Fransız]]an, [[İtalyan]]an uû [[Rus]]an ra işğal biye. Labelê [[Atatürk]]i erdê Anatoliye uû rocvetışê [[Trakya]] reyna ra uû serra 1923ıne1923yıne de dewleta Cumhuriyetê Tırkiya ame ronayene.▼
 
[[Dosya:First TBMM.gif|thumb|250px|left|Ezayê Meclısê Tırkiya]]
▲Tarixê [[Anatoliye]] de zaf medeniyeti biyê. Ninan ra medeniyetê zey [[Hitit]], [[Lidya]], [[İyonya]], [[Sumer]], [[Asur]] u [[Pars]]i erdê Anatoliye sero dewran ramıto. Seserranê 1ıne u 10ıne de [[İmperatoriya Roma]] u [[İmperatoriya Bizansi]] Anatoliye de hukım kerdo. Dıma zi Anatoliye kewte ra be Tırkan dest. Seserra 10ıne be heta 21ıne [[İmperatoriya Usmanıcan]] tiya welatê xo nê ro. Çı esto ke İmperatoriya Usmanıcan Herbê Dınyayo I.ıne kerd vindi. Wextê nê herbi de Anatoliye hetê [[İngılız]]an, [[Fransız]]an, [[İtalyan]]an u [[Rus]]an ra işğal biye. Labelê [[Atatürk]]i erdê Anatoliye u rocvetışê [[Trakya]] reyna ra u serra 1923ıne de dewleta Cumhuriyetê Tırkiya ame ronayene.
 
== Nıfus ==
Nıfusê Tırkiya75Tırkiya 75,627,384(hewtay uû poncpanc milyon)o.<ref>http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=13425</ref> Şarê Tırkiya %78 sûkan de, %22 dewan de cıwiyeno. Gırbiyayışê nıfusi rêx niyo. Sıxletiya nıfusi serokm² sera 92.6 km²06o. Nıfus zaf sıxo rocawanê Tırkiya de zaf sıxleto. Rocvetışê Tırkiya de nıfus zaf sıx niyo. Zımeyê Tırkiya de zi nıfus sıx niyo. Rocvetışê Tırkiya ra rocawanê Tırkiya rê zaf goçi biyobiyê uû rocvetışê Tırkiya de nıfus zaf biyo kemiokemi uû rocawan de zaf berz biyo berz.
 
Amardışê serra 2012ıne ra gore bacaranê gırdan de nıfus:
<table><caption>'''（2012）<ref>{{Cite web| url = http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2&ENVID=adnksdb2Env&report=wa_turkiye_yasgr.RDF&p_yil=2012&p_dil=1&desformat=html | başlık = TUİK, İl yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus - 2013, Türkiye | erişimtarihi = 30 Ocak 2013 }}</ref>'''</caption>
Line 178:
 
== Ekonomiye==
[[File:Turkey per capita income by province 2011.svg|thumb|right|200px|Goreyê ekonomiye Wılayetê Tırkiya goreyê ekonomiyanê xo
{|width="100%"
|-
Line 185:
|}
]]
 
[[Ekonomiye|Ekonomiya]] Tırkiya zaf qewetınqewetıne niya, ema hêdi hêdi bena hewle. Rocawanê Tırkiya de ekonomiye zaf qewetınoqewetına, zaf şırketi, febriqeyfabrikey estê. Tırkiya de hem makroekonomimakroekonomiye, hem zi mikroekonomimikroekonomiye estê. Ekonomiya Tırkiya her serre benobena gırdgırde. Semedê [[Yewiya Ewropa]] ra zaf şırketan zey ''Honda'' uû ''Mercedes'' fabriqeyfabrikey Tırkiya de kerdê ra. Sûka [[Estanbol]]i zaf raver şiya, tede banê xeylê berzi estê. Rocvetışê Tırkiya de ekonomiye zaf qewetın niyoniya, emeema ebe proceyêproceyanê newaneweyan hêdi hêdi benobena qewetınqewetıne. [[Estanbol]] vacarêbacarê dewiziodewiziyo, paytextê borsayo, merkezê ekonomiyeekonomiya Tırkiyayo. Ewro Tırkiya ebe [[Yewiya Ewropa]], [[Rusya]], [[Almanya]] , [[Fransa]] , [[Çin]] uû [[İtalya]] grotışra gırewtış-dayış kenokena.
 
== Coğrafya ==
[[File:Turkey topo.jpg|thumb|right|300px|Topografiya Tırkiya]]▼
{{Bıvênên|Coğrafyaya Tırkiya}}
Cayê Tırkiya verocê rocawanê qıtaya [[Asya]] dero. Goreyê cayê xo, [[Tırkiya]] hem [[Rocvetışê Miyani]] hem zi [[Ewropaya Veroci]] derodera. Goreyê terimoterimê tarixi erdê [[Tırkiya]], [[Rocvetışo Nezdi]] zi dero. Erdê Tırkiya 814.578 km²yo uû goreyê erdê xo Tırkiya cihan de ê rêza çewres uû hewtıneyo.<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_and_outlying_territories_by_total_area</ref>. Zımeyê Tırkiya de [[Deryayo Siya]] esto, verocê Tırkiya de [[Deryayo Sıpê|Deryayo Miyanêne]] esto,û rocawanê Tırkiya de [[Deryayo Ege]] esto. Tırkiya rocawan de [[Yunanıstan]] uû [[Bulğarıstan]] rê, rocvetış de [[Gurcıstan]], [[Ermenıstan]], uû [[İran]] rê, veroc de [[Iraq]] uû [[Suriya]] rê ciranocirana.

Erdê Tırkiya zaf koyıno. Goreyê erdê xo Tırkiya dewletanê binan ra kohınyerokohınêra. KoyoKoyê [[Ararat]]i [[Tırkiya]] de koyo de tewr berzo. %98ê erdê Tırkiya erdıno, %2ê erdê Tırkiya awıno. Rocawanê Tırkiya zaf koyın niyo uû goreyê erdê binanbini ra zaf berz niyo, tiya zaf dari estê. Zımeyê Tırkiya uû verocê Tırkiya hem koyıno hem zi zaf dari estê. Miyanê erdê Tırkiya uû rocvetışê erdê Tırkiya zaf koyıno uû zaf dari çiniyêçıniyê. Miyanê Tırkiya de zaf plato esto. Rocvetışê Tırkiya de zaf koy estê uû dergiyê. noNê koyi zaf berzê. Goreyê cayê xo Tırkiya iklımo nerm dero. Tırkiya de [[amnan]]i zaf germ beno germ, [[zımıstan]]i zaf serd beno serd. Amnani de Tırkiya de [[varıt|vartış]] zaf nêbeno, hewa her cayê Tırkiya de zaf germ beno germ. Zımıstani de hewa zaf beno serd beno uû vartışovartışê [[vewre]] beno. Tene verocêVerocê Tırkiya de hewa zaf serd nêbeno uû vewre nêbenonêbena. Tırkiya de çol çıniyo, ema erdê [[Qonya]] (Miyanê Anatoliya) de dari çıniyê uû tiya heni heni çolın beno çolın. Tırkiya de zaf goli çıniyoçıniyê. Çhemê [[Royê Fırati]] (be [[Tırki]]: ''Fırat''), [[Royê Dicley]] (be [[Tırki]]: ''Dicle'') uû [[Qızılırmaq]]i (be [[Tırki]]: ''Kızılırmak'') zerreyê TirkiyaTırkiya ra şonê. Zey [[Golê Wani]] (be [[Tırki]]: ''Van Gölü'') uû [[Golê Sole]] (be [[Tırki]]: ''Tuz Gölü'') tede golê gırdi estê. Erdê rocvetışê Anatoliya de zaf dari uû nebatinebat çiniyoçıniyê.
 
▲[[File:Turkey topo.jpg|thumb|right|300px|Topografiya Tırkiya]]
 
== Demografiya Tırkiya==
-> '''Bıvênên [[Demografiya Tırkiya]]'''▼
{| class="wikitable" style="float: right;"
|+ NıfusêTırkiya Mısılmanande unıfusê Ğeyrimısılmananmısılmanan Tırkiyaû değeyrimısılmanan, 1914-2005<ref>Icduygu, A., Toktas, S., & Soner, B. A. (2008). The politics of population in a nation-building process: Emigration of non-muslims from turkey. Ethnic and Racial Studies, 31(2), 358-389.</ref>
! Serre
! 1914
Line 235 ⟶ 240:
| <center>27
|-
| '''BiniÊ bini'''
| <center>176
| <center>71
Line 259 ⟶ 264:
| <center>0.2
|}
▲-> '''Bıvênên [[Demografiya Tırkiya]]'''
 
===Dini===
Tırkiya yew dewletodewleta de sekulerosekulera uû dinê dewletidewlete çiniyoçıniyo. Ema şarê Tırkiya pêroyipêro mısılmano. 96.1%ê şarê Tırkiya mısılmano. %1ê şarê Tırkiya [[Xıristiyaniye|Xıristiyan]] uû [[Cıhudiye|Cıhud]]o. %3ê nıfusê Tırkiya dinan rê bawer nêkenê. Tırki, Zazay, Erebi, Kurdi, Lazi mısılmanê, Ermeniy, Yunani uû binanbini xıristiyanê.
 
* [[İslam|Mısılman]] - 96.1% (80-85% [[İslamo Sunni]], 15-20% [[İslamo Şii]])
* [[Xıristiyaniyeİslam|XıristiyanMısılman]] - 096.131% (6080-85% [[Ermeniİslamo Sunni]], 15-20% [[Suriyayıc]], 10% [[Protestan]], 8% [[Katolik]], 2% [[Ortodoksoİslamo YunaniŞıi]])
* [[CıhudiyeXıristiyaniye|Xıristiyan]] - 0.0313% (9660% [[SephardiErmeni]], 420% [[AshkenaziSuriyayıc]], 10% [[Protestan]], 8% [[Katolik]], 2% [[Ortodoksiya Yunani]])
* [[Cıhudiye]] - 0.03% (96% [[Sefardi]], 4% [[Aşkenazi]])
* [[Behai]] - 0.01%
* [[Ateist]] - 3%
Retrieved from "https://diq.wikipedia.org/wiki/Tırkiya"