Zanışiye: Ferqê çımraviyarnayışan
Content deleted Content added
m →Vêrde |
m hirakerdış. |
||
Line 1:
'''Şınasiye''' (ya zi '''şınasi''', '''zanışiye''', '''sınasiye'''
==Vêrde==
Hetê tarixi ra şınasiye, vênayış u veciyayışê nuştışi ra rêwêr vêniyayo. Merdıman raver dorme de çı esto çı çıniyo, senên beno, veciyo, veciyeno, kamca ra yeno, kami vıraşto senên ameyo pêra heme inan zanıtene waşto. Coka merdım başle kerdo ke dormeyê xo bışınaso. Ena raye ra zi şınasiye veciya miyan. Şınasiye hêdi hêdi biya hera. Raveri filozofan (merdımê delğeyıni) nımıtiya cihani zanıtış waşto. İnan ra pey zi şınasan (şınasêr, ilımdar, alım) tayê leteyê şınasiyıni kerdê a.
Zaniyeno ki şınasiye nuştış ra ver veciya. O ri ra vêşêri demê antiki de vênayışanê şınsiyınan u vetışanê inan rê caygeyê aşanayışşınasiye (kenayışşınasiye, kınıtışşınasiye ya zi arkeolociye) gırdo. Cıgeyrayışanê vetışanê aşanayış-şınasiyenınan ra pey, musiyayo ke demê tarix ra ver de merdımanê verênan çımkerdışi vıraştê, inan peyê serredeman ra şiyê. Çiyê ke qıtay Afrika ra veciyay, inan veto miyan ki serranê verê miladi 35000 u 20000 miyan de merdıman peymıtışê demi rê testkerdışi kerdê, inan waşto ki averşiyayışê demi (zeman) vecê, zanê.
Be ey ra piya cıresayışê teknolociki ra bin, kerdışê şınasiyenın zi zêdêri verê miladi de serra 2500ıne de leze gırewto, o tesbit keriyayo. Zêdêri caygeyê mimari de kerdışi ewro zi şenê bıewniyê, banê gırdi zey Stonehenge nêşeno cıresayışo teknolocik u şınasiyenın teber de bıvıraziyo. İnan kerdış rê ganê merdımi wayirê zanıtışê matematiki u şınasi bıbê.
==Merdıman miyan de caygeyê kerdışanê şınasiyınan==
Şınasiye be cıkerdış u vênayışanê her şari ra piya resaya, veciyaya miyan. Naca ra zi aseno ki şınasiya mulkê yew şari niya, her şar aye rê çiyê kerdo cı. Desto bin ra şınasiye teyna yew ca de nêveciya teber. [[Mezopotamya]] de [[Sumer]]ıcan, [[Asur]]ıcan u ê binan çiyê kerdo cı, [[Mısır]]ıcan, [[Yunan]]an, [[İran]]ıcan, [[Hind]]an, [[Çin]]ıcan u [[Maya]]-[[Aztek]]ıcan heme inan çiyê kerdo cı şınasiye sero. Yani, heme merdımanê erdi şınasiye vıraşta.
[[Mezopotamya]] de (ewro [[Iraq]], royanê Dicle u Fırati miyan) matematik u asmêşınasiye (astronomiye) resniyay, Mısır de zi geometriye u serrename resniyay. Coka şınasiye cayê sera cayê sero vêrda ra, her raverdış de çiyê newey gırewtê zerreyê xo u xo kerdo hira, resno cı u ameya caygeyê cıyo ewroyên.
==Bestışê şınasiye be felsefe==
Averşiyayışê şınasiye de caygeyê felsefe zaf gırdo. Guriyayışê filozofan qandê (semedê/seba) cihan u dorme musayene, waştışê inanê zanıtışi raye kerda a ki tayê kriteri bıbê u ê tayê ideolociyan ra lete bıbe. Heta erziyayışê temelanê şınasiye, delğeyê werênayış u testkerdışi hetê merdıman ra resniyay u çarnê a halê cıgeyrayışi. Demê verêni de felsefe u şınasiye miyan de ciyabiyayışo gırd çıni biyo u kamo ke şınas (şınasêr, alım) biyêne o filozof zi biyêne. Halê klişa ra ardışê testkerdış u peynivetış ra tepeya şınasiye zi ameya ra sewiya waziyeya.
Heta seserra 19ıne, şınasiye zaf raye gırewta, xo zar berda aver u heta halê cı ra ameyış miyandê xo de xeylê leci day, xeylê cıgeyrayoğanê ciyayınan verba serdaranê seserrê miyanênan ke viro direkt ra çiyê kerdêne de kewto cêr. Galileo ke wayirê delğeyanê fizikê Aristoy ra ciyayêran biyo, be şınasan ra kewto ciya, o ê gırewtê verba xo. Şınasiye domê cıyo vêrdeyın de her tım wayirê çiyanê wınasiyên biyo, testkerdış u çımkerdış ra pey zi qanunê ke rıciyê cayê inan qanunanê neweyan gırewtê.
[[Kategoriye:Şınasiye]]
| |||