Antisemitizm: Ferqê çımraviyarnayışan

 

== Tarix==

Demo antiki dı zemanê verêni dı zi ornagê tersayış u nêsinayışê Cıhudan u dinê Cihudan xeylê esti biy. Zaf Yunananê Antiki u Romayıcan kıtabanê xo dı Cıhudan sero çiyê nêhewli nuştê.<ref>Daniels. J,L, ''Anti-Semitism in the Hellenistic-Roman Period'' in JBL 98 (1979) P.45 - 65</ref> İdarekaranê Yunanan dinê Cıhudi kerdê yesax, itıqadê ke kewnê dinê Cıhudan miyan zey sunet, Şabat, Urşelim dı ibadet kerdene pêro kerdê yesax.

 

Milad ra ver seserra 3yıne dı [[İskenderiya]] dı Cıhudan ser wedarıto u Philono İskenderyiyayıc ra gore se henzarı Cıhudi kışiyay, isyani paday. Cıhudan u [[İmperatoriya Roma]] miyan dı zi xeylê cengi u leci biy, Cıhudan zaf reyi isyan veto ema Roma peyniya pêro isyanan arda, rıçıkê isyankaran kerdê zıwa. İsyanan ra tepeya xeylê Cıhudi amey paytextê Roma ema imperatorê Roma [[Tiberius]] heme Cıhudi Roma ra kerdê teber, qebul nêkerdê.

 

Demanê miyanênan dı Ewropa dı dınyay İslami dı Cıhudi bınê namey zımmi dı qeydi biy u inan gorey cayanê bini weşiya xo weş ramıta. İspanya dı demê Endulusi dı kulturê Cıhudan demê xoyo zernên cıwiyo, zaf çiy vetê miyan.<ref>{{Kaynak|first=María Rosa|last=Menocal|author-link=María Rosa Menocal|başlık=The Ornament of the World: How Muslims, Jews and Christians Created a Culture of Tolerance in Medieval Spain|date=April 2003|publisher=Back Bay Books|isbn=0316168718}}</ref> Seserra des u yewıne ra tepeya hêdi hêdi [[Mısır]], [[Suriya]], [[Iraq]] u [[Yemen]] dı şar [[sinagog]]ê Cıhudan kerdê talan, rıcnê. Cıhudi be zor u mecburiyeti dı qerar miyan dı mendi, ya dinê xo bıvurno u mısılman bıbo ya zi bıkışiyo.<ref>[http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/anti-semitism/Jews_in_Arab_lands_(gen).html The Treatment of Jews in Arab/Islamic Countries]</ref><ref name=islamicworldeb>Islamic world. (2007). In Encyclopædia Britannica. Retrieved September 2, 2007, from [http://www.britannica.com/eb/article-26925 Encyclopædia Britannica Online].</ref> Coka zi xeyli zımmi, Cıhudi u Xırstiyan cay xo vırnê şiy cayanê binan.<ref name=frank>Frank and Leaman, 2003, p. 137-138.</ref><ref>[http://www.myjewishlearning.com/history_community/Medieval/IntergroupTO/JewishMuslim/Almohads.htm The Almohads]</ref><ref>[http://www.theforgottenrefugees.com/index.php?option=com_content&task=view&id=66&Itemid=39 The Forgotten Refugees]</ref><ref>[http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Judaism/Sephardim.html Sephardim]</ref><ref>Kraemer, 2005, pp. 16-17.</ref>

 

Pêro demê miyanêni dı, pêro qıtay Ewropa dı Cıhudan rê iftıray goyni erziyay, merdıman Cıhudi kerdê teber, zor kerdê ke dinê xo bıvırnê u qetliami kerdê. Ewropa dı temelê antisemitizmi rıçıkê xo din ra gırewto. Cıhudan sero qetliami Seferanê Xeçliyan da resayo tewr (en) berz. Sefero Yewın (1096) dı dormey [[Royê Reni]] u Royê [[Tuna]] dı şarê Cıhudi pêro kışiyay. Sefero Dıyın (1147) dı Cıhudê Almanya pêro kışiyay, qetl amey kerdış. 1251 ve 1320 miyan dı zi Cıhudan ro xeylê ğalımi u hıcumi amey kerdış. Têdıma 1290' du [[İngıltere]] pêro Cıhudi kerdê teber, 1396 dı Fransa 100.000 Cıhudi kerdêt teber u 1421 dı Almanya sey henzar ra vêşêr Cıhudi kerdê teber.<ref name="hol">[http://www.holocaustcenterpgh.net/2-3.html Why the Jews? - Black Death]</ref>

 

Verê seserra vıstıne dı, Cıhudı heyatê kari dı, cayê xo dı, mekanê ronıştışi dı, klub u organizasyonan ra kewtışi de xeylê problemi diy, universıteyan dı wendekarê Cıhudi rê kotay bi, ê nêşayê bıresê. Demê moderni dı vêşêr işğalê Ewropa dı, Naziyan heq u hıquqê Cıhudi pêro cawıtê, qetliamê şarê Cıhudi kerdê, Cıhudi tepıştê, gırewtê zerrey hepısan u têdıma yew be yew kıştê .<ref name="saul1">Saul Friedlander (2008) The Years of Extermination: Nazi Germany and the Jews. London, Phoenix</ref> Naziya des u yew Cıhudi tepıştê ke bıkışê u inan şeş milyoni kıştê.<ref name="saul1"/><ref>Wolfgang Benz in Dimension des Volksmords: Die Zahl der Jüdischen Opfer des Nationalsozialismus (Munich: Deutscher Taschebuch Verlag, 1991). Israel Gutman, ''Encyclopedia of the Holocaust,'' Macmillan Reference Books; Reference edition (October 1, 1995)</ref><ref>[[Lucy Dawidowicz|Dawidowicz, Lucy]]. ''The War Against The Jews, 1933–1945''. New York : Holt, Rinehart and Winston, 1975.</ref>