|
<div style="background-color: lavender; border: 1px solid lavender; padding: 10px;">
<big><center><font size="3">'''Şıma xeyr amey Portalê İslami!'''</font></center></big>
<center>Şıma şenê bepê portalê İslami ra Wikipediya miyan de [[İslam]]i sero zerrekêzerrey nuşteyanênuştan bıvênên.
</div>
| style="font: 120% verdana; color:white" align="center" bgcolor="blue"|'''İSLAM'''
|-
| style="font: 120% Times New Roman; color:black" align="left" bgcolor="lavender" |'''İslamo Sunni''' ya zi tek teyna '''Suni''', yew mezhebi mısılmanano, kı leci Muawiya u Eli inan ra tepeya veciyo. Cı ra 'ehli sunneti' zi vanê, pê nuştışi [[Erebki]] أهل السنة, o doktroni xo sunnet u kerdışi peyğamberi dini İslami [[Mıhemmed]]i ra gêno. İslamo Sunni nezdiy %85 nıfusi mısılmanan vırazeno. Eyro İslamo Sunni xo miyan dı çehar mezhebi bınêni (Hanefi, Şafi, Maliki u Hanbeli) kırışeno. Doktrino Sunni wazeno kı her mısılman enê çehar mezheban ra yewêri bıweçıno, kerdışani xo gorey yew mezhebi kero. Yewkerdışi mezhebani itiqadi Sunni, yani cı ra vani Telfik-i Mezahib, weş nêvineno. Mezhebê İslamê Sunni ra gore enê çehar xelifê ke dekerriyenê, nêyê: [[Ebu Bekır]], [[Usman]], [[Umer]] u [[Eli]].
| style="font: 120% Times New Roman; color:black" align="left" bgcolor="lavender" |'''İslam''' yew dinê do [[Monoteizm|monoteist]]o, [[Dinê İbrahimi|dinê İbrahimi]]yo. No din, seserra 7. de [[Erebıstan]] ra veciyo. No din ra gore [[Mıhemmed]]o peyğambero peyêno, peyğamberê [[Homa]]yo. Merdımo ke enê dini rê bawer keno, cı rê ''mısılman'' vaciyeno. İslami ra gore, [[Cebrail]]i [[Homa]] ra ayet ardo ra [[Mıhemmed]]. Qıseyê '''İslam'''i (be [[Erebki]]: الإسلام) Erebki ra yeno. 3 rıstıman ra ameyo pêra. Dı arezekerdışê enê rıstımi zaf qebul biyê:
[[Sunni|...dewamê cı]].
* 1) Sulh u pêameyış
* 2) Teslımiyet mılê/vıleyê xo ronayış, xo be Homay ra dayış.
Êyê ke dinê İslami qebul kerdo, cı rê vanê ''mısılman'' (bısılman). Çekuya mısılmani yena arezekerdışê ''êyê ke xo dinê İslami ra bestiyayê''. İslami ra gore [[Qurane]] Mıhemmedi ra ameya u kıtabê Mısılmanan vêniyena. Camiye, cayê ibadetê mısılmanano. [[Mıhemmed]] peyğemberê mısılmanan yeno qebulkerdene. Kıtabê İslamio firaz Qurane ra gore dinê İslami de 5 (panc) ferzê ibadeti estê[[İslam|...dewamê cı]].
|}
|-
| style="font: 120% Times New Roman; color:black" align="left" bgcolor="lavender" |
[[File:HaruniyehMuhammad2.JPGpng|right|250px]]
'''Mıhemmed''' (be Erebki: مُحَمَّدْ) ya zi pê namey dergi '''Mıhemmed ibni Ebdullah''' (yani lacê Ebdullahi Mıhemmedi) merdımo ke dinê İslami de peyğamber qebul beno. Mıhemmed serra 571ıne de Meka de ameyo riyê dınya. Namey piyê xo Ebdullah biyo u namey maya xo ki Emina biya.
'''Ebu Hemid Muhammed ibn Muhammed el-Ğazali''' serrê 450 hicri (m.1058) [[İran|İrun]]’dı bacari [[Tus]]’dı nahiyê Ğazal’dı dadê xu ra biyu. İmam Ğazali Farıs bi.
Babi İmam Ğazali feqir u yo merdımo saleh bı. Babi İmam Ğazali tım véri alimun’dı bı, mışorê yın gueştari kerdin’. Dêst’ yı ra çend b’umên ehend yın ri ardım u xızmet kerdini. Waxtı go nasihati ‘âlimun gueştari kerdini, bermêni u Huma Teâla ra yo qıco ‘alim wâştên. Bacari Tus’dı yew dıkkun yı bı Purt ruetin’. Nızdiyê mergi xu di, lacun xu [[‘Hemid Muhammed]] (İmam-i Ğazali) o [[Ahmed-i Ğazali]] teslimi yo ambazi (umbaz) xu kenu, tay perun u tay mal duno cı u wasiyet’ xu ken’; umbaz’ xura vunu: ''“Ez xu yo merdım ‘alim nêbiya. In rahar ra ez nêumaya kemâl. Waştey mı, ıni mertebê kemali ki mı remnê, ez wazena şıma ıni qıcun mı ri ardım bıkeri. Ini perun u erzaqi ki ez verdena qıcun mı ri u tehsil yın ri xerc bıkerin.!”''
Mıhemmed be şeş-serre sey (yêtım) mendo. Khalıkê ey Ebdulmuttalıb o kerdo weiye. Ebe 25-serre Mıhemmed be Xetica ra zeweciyayo. Gorey mısılmanan ra ebe çewres-serre wehyi diyê ke Heqi/Homay cı rê ayeti rıştê/şawıtê. 62 (seşti u dı) serranê xo de de Mıhemmed merdo. Ewro mezela Mıhemmedi Medina dera.
Ambazi yı wasiyet anu/unu ca. Perê ki babay yın verdê, heta ki qediyên semedi yın xerc kon’/ken. Dıma z’ yın ra vun’: “Perê ki babi şıma verdê, mı semedi tehsil u terbiyê şıma xerc kerd. Ez feqira çidê mı çıniyu ez şıma ri ardım bıkeri. Ez wazena şıma sê talebun binun şêri medresa.”'' Inê sera wırd hemi z’ şini medresa u beni ‘alimo pil. İmam-ı Ğazali, qıcıyê xu dı “Fıqıh” bacari xu dı wend, dıma şı Curcan. [[İmam Ebu Nasr İsmaili]] ra yo mudde ders gırot/guret. Bacê şı Tus. Waxtı go [[Vergan|Curcan]] ra dun’ ra şınu Tus, rahar ra yo gure yeno yi sar, İmam Ğazali aya mesla, ina vuno: ''“Yo qefle rahar ma bırrna. Çıta ki mı dı b’, dest na ser. Ez kota yın dıma u kota layk. Mı va; kağıdun mı u notun mı bıdin mı, şıma ri lazım ni. Serdari (Reisi) yın persenu; “Ayi çıtay ki, turi ehend muhimê?”' İmam Ğazali: “Mı semedê ayın wulat xu terk kerd, ez şiya ğeribi. Çend kağıdi”. Serdari ayın wûyenu u vunu’; “Eg ma ıni kağıdun tue-ra bıg’ tı bê ilm muneni”? U dıma z’ kağıdun yı pé(y)ser dun’ cı.” İmam Ğazali: “Bacê mi ğeyal kerd, mı va; Homa Teâlâ, ay merdımi ard mı ver. Waxtı ki ez ameya Tus, hiri Serr’ mı cehd/ğeyret kerd o zaf xebıtiyawa, Çı ki mı Curcan ra tê ardı, mı pyorê yın ezber kerd (ez fek ra musaya). Ez ume biya o hâl ki, ayın rahar mı bırrna bı, newe ra raşt mı b’umên u rahar mı bıbırrnên u kağıdun u dersun mı, mıra bıgırotên, yo zırar yı nêrasên mı.”[[Ğazali|...dewamê cı]].
Mısılmanan çım de Mıhammed peyxambero peyêno/axıro. Ey ra dıme endi peyğemberi niameyê riyê dınya. O heyat de serba dinê İslami guriya/xebetiya, dinê İslami aver berdo. Sıfte ey rê xanıma ey Xetica u lacê apê ey Eli bawer kerd, ê mısılmanê tewr verêni biy. Ebe Erebki nameyê peyğemberê zey Muhammed bin Abdullah (Lacê Ebdullahi Mıhemmed) vêreno.
Mıhemmed 570 ya zi 571 de şarıstanê Ereban Meka de maya xo ra ameyo dınya. Maye u piyê cı merdê coka dedê cı Ebu Talib o pil kerdo. Key o çewres serri biyo, ey tayê şewan de kafê Hira rê şiyêne. Mıhemmedi vato ke Homay cı rê wehiy dano cı u Cebrail zi ey rê wehyê Homay ano. Mıhemmed wına ida kerda ke o Homay ra wehiy gêno, zey peyğamberê binê ke İslam de ca gênê, merdımi dinê İslamiyeti rê sılaynê.[[Ğazali|...dewamê cı]].
|}
| style="font: 100% verdana; color:white" align="center" bgcolor="blue"|Asayışo weçinıte
|-
| style="font: 120% Times New Roman; color:black" align="center" bgcolor="lavender" |[[ImageFile:SultanKaaba Ahmedmirror Mosqueedit Istanbul Turkey retouchedjj.jpg|center|300px]]Asayışê camiya SultanPerestışgey Ahmedimısılmanan.
|}
|-
| style="font: 120% Times New Roman; color:black" align="left" bgcolor="lavender" |
[[File:20131203 Istanbul 091.jpg|250px|left]] '''Qurane''' (Erebki: قرآن ) Mıhemmed ri amey u kitabi İslam (Mislimanan) o. Mıslum ını kıtapra itiqat keno. Zuane ını Qurane, zuane Erebkio. Xora Mıslum, zuane erebun malla ven duno, nımaj keno, ayet qalkeno.
[[File:20131203 Istanbul 091.jpg|250px|left]] '''Ebu Bekîr''' (bi [[Erebkî]]: عبد الله بن أبي قحافة عثمان بن كعب التيمي القرشي أبو بكر الصديق) ( Nameyê ey o tam: ''Abdullah bîn Kuhafe bîn Kaab et-Teym el-Kureyş, Ebu Bekîr es-siddik'') ('''b.''' [[573]] – '''m.''' {{M|634|09|23}} ), hem rayberê [[Muhammed]]i yo hem zi [[Xelife]] yo sıfteyên o. Namey ey verdê [[Mısılmaney]] ''Abdulkâbe'' [[Bı mısılman se hz. Muhammed'i namey cı vırna ke ''Abdullah''. Leqebê ey o tewr vılabıyaye ''Ebu Bekîr es-Siddîk'' o. .<ref name="sevde">[http://www.sevde.de/Sahabeler/HzEBU_BEKIR.htm EBU BEKİR ES SIDDÎK (r.a) (571-634), sevde.de]</ref>
[[Hicret]] ra ver Muhammed kênaya Ebu Bekîr`i de [[Zewaj|zewaj]]ê no, no rid ra o beno vistewreyê Muhammed'i. Ebu Bekîr, Benu Teyman ra [[Qebila]] ya Kureyşî ra yo. [[Meka]] de ameyo [[Dınya]] . Piyê cı [[Ebu Kuhafe]] yo. Maya cı [[Ummul-Xeyr Selma]] ya. Bawerîya sunîyan ra gore camêrdan ra tewr verî ''Ebu Bekîr'' muslumanîye qebul kerda. Goreyê tarîxnasanê îslame ra, verî o tuccar bi. No sebeb ra sayeyê ey ra zaf merdimî biyê musluman. Wexto Muhammed 662 de [[Mekke]] ra hîcret keno şino [[Medîna]], ''Ebu Bekîr'' zî tede şino. Na babete ser o Kur’ana Kerîm de ayeta çewresine ya sûraya Tewbe de ana behs beno:
Qur’an nê her di kitaban u dinan heq veynenu. Welakin Qur’an, hukmi nê kitaban darenu wi u heti din u itiqadi ya prensiban u şertani newan anu. Goreyê muslimanan Tewrat u İncil amey tehrif kerdiş (bediliyêyi), ewro heqiqi Tewrat u İncil miyan de çiniy. Mısılmanan çım de qur’an, kitabo heqo peyen u, ey ra dim sewbina kitabo heq (semawi) niamo u hini ninu zi. İslam zi dino mukemelo peyen u. Goreyê hirê heme kitaban zi Homayi (Rebbi) erd u asmiyen (kainat) şeş roji u şeş şewi de virêşti. Xeleqnayişi Adem u Hewa u cenet ra vetişi ninan, tufani Nuhi, hirê heme Din u kitaban de zi hema hema eyni şekil de vacênu. Uca ra pey tarixa ortax bi İbrahimi dest pêkena.
''"Eger şima hetê ey (Pêxamberî) nêkerê, (şima zanê ke) înan ke înkar kerd, wexto di kesan ra yewî bi xo bi, ey uca (Mekke) ra vet, [[Ellah]] bi xo hetê ey kerdibi. Hanî ê şikefte de bî. Hanî ey hevalê xo ra vatêne, “mebe xemgîn çunkî [[Ellah]] ma de yo.” Homa zî ey ser de hîsê bawerî û huzur vila kerdo, çîkê şima înan nêvînenê, bi orduyê tewiran homa ey girê da (şîdîna). No rid ra Homa vateyê înan ke înkar kenê ard derecaya nizme (veng vet). Qisaya Homayî zî tewr berz a. Homa wayîrê hêzî yo mutlaq o, wayîrê hûkm û hîkmetî yo."'' ([[Tewbe]], 9/40) Hîcret ra pey ''Ebu Bekîr'' [[Medîna]] de awankerdişê [[Mescîd-î Nebewî]] de xebitîyeno. Hetkarî kerda. [[Cengê Bedîrî]] de mecbur mendo lajê xo [[Abdurrahman]] de ceng bikero. Wefatê ''Muhammedî'' ra dima mişewreyî benê. Nê mişewreyan de ''Ebu Bekîrî'' ra bîyat beno û no rid ra o yeno xelîfe weçînayîş. Wextê ey de, ê kesê ke ey ra vanê pêxamber, qebîlayê ke nêwazenê zekatê xo bidê û hereketê ke seba dîn ra vejîyayîşî benê, înan de mucadele kerdo.
[[Qurane|...dewamê cı]].
[[Ebu Bekîr]], seba ke tayê hafizî yenê kiştiş sey Mushaf Kur’an dano arêkerdiş. Nizdîyê di serrî xelîfeyî keno û mergê ey ra pey [[Omer]] beno xelîfe.[[Ebu Bekîr|...dewamê cı]].
|}
|}
{| style="border:1px solid #e2e2e7; margin-bottom: 1em" cellspacing="1" cellpadding="1" width="100%"
| style="font: 100% verdana; color:white" align="center" bgcolor="blue"|VateyoVatışo weçinıte
|-
| style="font: 130% Times New Roman; color:black" align="center" bgcolor="lavender" |
مَنْ لاَ يَرْحَمِ النَّاسَ لاَ يَرْحَمْهُ اللَّهُ<br/>
Kamci merdımo ke wayirê teqwayo, o baqılo; kamci merdımo zi zalımo, o bêaqılo. <br>[[Ebu Bekîr|Ebu Bekır]]
Kamo kı merdıman rê meramet nêkeno, [[Homa]] zi cı rê meramet nêkeno. <br>[[Mıhemmed]]
|}
| 