Efğanıstan: Ferqê çımraviyarnayışan

Content deleted Content added
m + {{Dewlete}}
mNo edit summary
Line 1:
{{Dewlete}}
'''Efğanıstan''' (be [[FarskiPeştuki]]: افغانستان, Afġānestān), yew dewletêdewleta qıtay [[Asya]]o. CayêCaê xo verocê (cenubê) qıtayaqıtay Asya dero. Dormey Efğanıstani de [[Tırkmenıstan]], [[Ozbekıstan]], [[Pakıstan]], [[Tacikıstan]], [[İran]] u [[Çin]] estê. Serra 2021i de [[Taliban]]i sıfte kerd ke galımê Efğanıstani kero, tarixê 15 Ağustose 2021i de paytextê Efğanıstani [[Kabıl]] vêrd a destê Talibani, hukmatê Efğanıstani zi kewt. O taw ra nata organizsyono terorist [[Taliban]]i idare vıst xo dest.
 
Paytextê Efğanıstani sûka [[Kabıl]]iyoio. Nıfusê xo 31,889,923yo923o. Şarê Efğanıstani [[Peştun]], [[Taciki|Tacık]], [[Xezer]] u [[Uzbek|Ozbek]]an ra yeno pêra. Zıwanê xoyo resmi [[Farski]] u [[Peştuki]]yê. SistemêMiyanê serranê 2004-2021i de sistemê idarey xo [[Cumhuriyet|cumhuriyet]]o bi. Efğanıstani serra 1919ıne de xo reyno ra, xoseriya xo ilan kerda. SerdarêDemê cumhuriyeti de serdarê cıyo verên [[Hamit Karzai]]yo, serdaro peyên zi [[Eşref Ğani]] bi.
 
== Etimolociya namey ==
Namey Efğanıstani ([[Farski]]: افغانستان‎, maneyêmaney "Herranê Efğanan") ra yeno.<ref>http://books.google.com.tr/books?id=KRt0HfYFZGsC&lpg=PP1&vq=place+of+Afghans&pg=PA4&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false</ref> Efğan [[Farski]] de namênamey merdımanê [[Peştuki|Peştunan]] rê vaciyeno.<ref>http://www.iranicaonline.org/articles/afgan-in-current-political-usage-any-citizen-of-afghanistan-whatever-his-ethnic-tribal-or-religious-affiliation</ref>
 
== Coğrafya u iklım ==
Efğanıstan de zaf koyikoy estê u Efğanıstan zaf kohıno u berzo. Rocakewtış de [[Koyê Hindukuş]]i, veroc de [[Kohê Çeğay]]i u zımey de [[Pamir|Koyê Pamir]] estê. Berziya '''Nowşak'''i 7492 metreya u Efğanıstan de tewr cayocao berzo. Rocawan u verocê Efğanıstani koyın niyê ema enê erdan de roy çıniyê u cenaney nêbeno. Efğanıstan de royê [[Amu Derya]], Helmend, Farahrud, Murgap u Herirudi estê. İklımê Efğanıstani iklimo serdıno. Zımıstan zaf serdo u amnani zi zaf germo.<ref>http://afghanistan.cr.usgs.gov/earthquake-hazards</ref>
 
== Tarix ==
Tarixê Efğanıstani kıhano. Efğanıstan de tewr raveri İ.V 500 de İranıcan hukım kerdo. Bahdo [[İskedero Gırd|İskenderê Gırdi]] erdê Efğanıstani işğal kerdo u o zeman ra pey zi [[Baktriya]] saz biya. Baktriya serra İ.P 50ıne de xırabe biya u İP. 50-125 de [[İskıti|İskıt]]ıcan hukım kerdo. Dewrê Miyanêni de erdê Efğanıstani de Tahiriyan, Samaniyan, Ğaznewiyan, İmperatoriya Selçukiyana Gırdi, Xarezmşahiyan, Moğolan u Timuriyan hukım kerdo. Mabeynê seserraan 14ıne - 19ıne de Efğanıstan de [[Babur]]ıcan hukım kerdo u Efğanıstan zaf biyo quwetın. Seserra 19ıne de be gırdbiyayışê kolonizasyoni ra piya lecê [[İngıltere]]-Efğanıstani sıfte kerdo. 1839-1842 miyan de [[Lecê İngıltere-Efğanıstani I]] biyo u enê leci de Efğani ğelıb biyê. Serra 1878ıne de anciya lec sıfte biyo u enê leci de Efğani meğlub biyê. Tewr pey 1919 de yew lec ameyo meydan u Efğanıstan biyo xoser. Dewrê Moderni de Efğanıstan de dı leci biyê. Kanun 7, 1979 – Şıbate 15, 1989 miyan de [[Lecê Sowyet-Efğani]] ameyo meydan. Serra 2001ıne de anciya Efğanıstan de lec sıfte biyo u nêqediyo, ewro zi Efğanıstan de lec esto.<ref>http://www.iranicaonline.org/articles/anglo-afghan-wars</ref>
 
== Sistemê idareyiidarey ==
Efğanıstan yew cumhuriyetê do İslamiyo u qanunê Efğanıstani qanunê [[Şeriet]]io. Efğanıstan pêro piya hirıs u çehar (34) wılayetan ([[Peştuki]]: ولسوالۍ
''volasvaleyi'') ra yeno pêra: