Ester: Ferqê çımraviyarnayışan

Content deleted Content added
m vateyi -> vatey
m clean up using AWB
 
Line 1:
[[Image:Göttingen-Esther.Rolle.0.JPG|thumb|300px|Kitabê Ester.]]
'''Ester''' ([[İbraniki]]: אֶסְתֵּר uû [[İngilizki]]: ''Esther''), zerri [[Tewrate]]{{fact}} ra nameynameyê yew kitabio.
 
[[Tewrate]] de qismo ke yahudiyan miyan de tewr (en) zaf yenu wendiş ra yew zi Ester u. Ester, seserran o ke keyani [[Musewitine / Cuhudine|yahudiyan]] de, bilxessa Purim de her serr yenu wendiş. Ester, [[Musewitine / Cuhudine|yahudiyan]] miyan de yew kitabo namdar (populer) u. Ester, yew kitabo ke, kameyi (kimligi) [[Musewitine / Cuhudine|yahudiyano]] mili uû wahari xo viciyayişi ifade kenu. Pur, sey roc dişmenan ra xelesiyayişi, roc xovirardişi uû yenu bimbarik kerdiş. No kitab nameyi xo, nameyi na keynek ra, yani Ester ra genu.
 
== Tarix ==
Meseleyê Esteri, teqriben VI (Veri Isayi) 486-465 de qewimiya. Nameyi qiral Ahaşveroşi [[tarix|tarix]] de sey Xerxes viyerenu. [[İbraniki]] (hebru) de (u [[Tewrate]] de) "Akhashverosh" nusiyenu. [[İngilizki]] "Ahas-uerus" u. Tayê tekstani ibraniki de sey "Xerxes" zi yenu vatiş. Latinki de zi sey "Xerxes" viyerenu. Xerxes, miqabili Ahaşveroşi yo. Ahaşveroş (Xerxes, Xusrev) laji qiral Dariyusi uû qiraliçe Attosa yo, wexti bayki xo ([[Dariyus]]i) de duyes serri sey naibi [[Babil]] de hukumdarey kerda. "Qirali keldaniyan Belşatsar a şew kişiya. Qirali medan Dariyus wexto şêşt uû di serre bi qiraley girot"
 
Şuşan ([[Latinki]] Susa, [[İbraniki]] Sushan) yew deme paytexti elaman biyu. Cuwa pey Dariyuso Yewin ([[Dariyus|Dariyus]] I) newe ra imar kerdu. Yew deme biyu merkezi idari ey medan/persan. Şuşan ewro [[İran]] de yew ca yo. [[İran]] [[İskendero Gırd]], Şuşan işgal uû talan kenu. M. A. Dielafoy reya verên Şuşan de yew cigêrayişo [[arkeoloci|arkeolojik]] virazenu. Şuşan de odayi qirali, harem, "cenet" (bexçeyi ceneti), qenali awka ke royo nizdi ra arda, viciyeni orte.
 
== Namê Esteri ==
Nameyi Ester ser o zi zaf munaqeşe estu. Nameyi Ester o raşt bi [[İbraniki]] Iddessa (Hadassah, 'myrtle') yo. Wina eysenu ke Ester ya nameyi Homayê (ilahe) Babilan Iştar (Ishtar) ra, yan zi [[Farski]] "sitar, 'star' ra yenu. Wexti sumeran uû [[Babil|Babiliyan]] de Iştar nameyi "Xanimê Homayan" o. (50) Iştar, sumeran uû [[Babil|Babiliyan]] het de, nameyi "Xanimê Homayan " o La esli xo de, no name, yani 'Ester', yew nameyo [[Fariski]] yo. Manayê ci zi "estare" yo.
 
* [[Zazaki]] de 'estare', 'astare', 'istare' yo. (yıldız)
* Pewlewki/[[Farski]] de 'ster', 'star', 'starek'. (yıldız).
* Kurmanci de 'stêr'. (yildiz)
* Vaşti (Waşti) zi yew nameyo kirdki uû pehlewki/farski yo. Zazaki de manayê "Waşti" bi tirki "sözlü", "nişanlı" uû ge-ge zi "güzel sevgili" ya. Pewlewki/farski de çekuyê "Vaşti" (vêşt, vêşti) manayê rind (güzel) de yo.
 
== Statuyê kitabê Esteri ==
Goreyê tayê [[nuştoxi|nuştox]] uû cigêrayoxan, Ester, dini yew kitab niyo; çunku tede nê (niye) behsi Homayi, [[Hz Musa|Musayi]], [[Hz Dawud|Dawidi]] uû Qudisi (Yeruşalimi) benu; nê itiqad uû emeli yahudiyan (cuyan) ser o merdim tawey tede veynenu; nê zi [[zagon|kultur]] uû karekteri [[Musewitine / Cuhudine|yahudiyan]] ifade kenu. La hunci zi [[kilise|kilisey]] [[İsewitine|İsewitine/Xrıstiyanan]] RI (Raver Isayi) 120 de Ester sey yew kitabo diniyo ke resmi her ca de viyerenu qebul kenu. Welakin [[Martin Luther]], kitabi Esteri sero vunu "werrikna kitabo winayen çinibin" uû Ester ra (no kitab ra) nefret kenu, ey bin ra red kenu. Temayê Esteri, surguni yahudiyan uû xelasey ninan ser o ya. Tede motifi [[din|dini]] [[çin|çiniy]], la kamey uû miliyetperwerey [[Musewitine / Cuhudine|yahudiyan]] tede eşkera ya. Heto bin a no name, Ester, zaf nizdiyey Ishtar (Iştar) o, ke Iştar nameyê yew Homayê (ilahe) putperestani ey demeyi yo.
 
Goreyê sewbina nuştoxan "Festê Purimi" hinya zaf nizdiyê "roşani wesari" ey medan/persan a, yan zi festê babilonijan a. Ninan gore "Pur", sey çeku, ya çekuya asuriki "puru/puru" ra yena, ke manayê ci "ca/mevqi" yo, yan zi "lot" (vicak) ey farisan a ke merdim yew çeşit key şansi key kenu. Pur yew nameyo ibraniki yo. Purim roşani [[Musewitine / Cuhudine|yahudiyan]] o, aşmê sibat yan adari de yo, semedê virardişi xelasey qewmi [[Musewitine / Cuhudine|yahudiyan]] o ke bini zulmi Hamani ra qediyo, (bimbarik) benu.
 
Kitabi Ester kami nuştu belu niyo. Tayê vuni Ezra nuşto, la no vate zaf muteber niyo. Tayê vuni Mordekay bi xo nuşto. Tayê zi vuni Nehemya nuşto. Nehemya, [[Artexerxesi]] ri, ke o laji uû xelefi Ahaşveroşi yo, hizmet kerdu (465-424 VI). Tayê zi vuni ke Ester yan wexti qiral [[Ahaşveroşi]] de, yan zi wexti laji ey Artaxerxesi de, Şuşan de çap biya. Heto bin a tayê [[nuştoxi|nuştoxi]] zi vuni Ester raşta yew [[kıtabi|kitabo]] [[tarix|tarixi]] yo uû çiko ho tede heme raşt u, tayê zi tam tersi ney vatey vicêni uû vuni Ester yew fantazi yo. La wina eysenu ey ke Ester nuştu qanun, orf uû edetani medan/persan uû mimari bacari Şuşani, sarayê Şuşani uû welati medan hol sinasnenu. Mumkun uû ke yew [[Musewitine / Cuhudine|yahudiyo]] ke surgun biyu şiyu uca, o deme welati medan de ciwiyo, biyu şahidi na mesela uû na mesela nuşta, yan zi fek ra neqil kerda.
 
== Çımey ==
Line 28:
 
 
{{AuthorityKontrolê controlotoriteyi}}
[[Kategoriye:Cıhudiye]]
[[Kategoriye:Ehdo Kıhan]]