|
'''Ester''' ([[İbraniki]]:אֶסְתֵּר u [[İngilizki]]:Esther) zerri [[Tewrate]] ra nameye yew (yo) kitabe.
[[Tewrate]] de qismo ke yahudîyanyahudiyan mîyanmiyan de tewr (en) zaf yenûyenu wendiş ra yew zîzi Ester ûu. Ester, seserran o ke keyanîkeyani [[Musewitine / Cuhudine|yahudîyanyahudiyan]] de, bîlxessabilxessa PûrîmPurim de her serr yenûyenu wendiş. Ester, [[Musewitine / Cuhudine|yahudîyanyahudiyan]] mîyanmiyan de yew kîtabokitabo namdar (populer) ûu. Ester, yew kîtabokitabo ke, kameyîkameyi (kimlîgîkimligi) [[Musewitine / Cuhudine|yahudîyanoyahudiyano]] milîmili ûu waharîwahari xo vicîyayîşîviciyayişi îfadeifade kenûkenu. PûrPur, sey roc dişmenan ra xelesîyayîşîxelesiyayişi, roc xovîrardişîxovirardişi ûu yenûyenu bimbarik kerdiş. No kîtabkitab nameyînameyi xo, nameyînameyi na keynek ra, yanîyani Ester ra genûgenu.
==Tarix==
Meseleyê Esteri, teqrîbenteqriben VÎVI (VerîVeri ÎsayîIsayi) 486-465 de qewimîyaqewimiya. NameyîNameyi qiral AhaşveroşîAhaşveroşi [[tarix|tarîxtarix]] de sey Xerxes vîyerenûviyerenu. [[İbraniki]] (hebrûhebru) de (ûu [[Tewrate]] de) "Akhashverosh" nusîyenûnusiyenu. [[İngilizki]] "Ahas-uerus" ûu. Tayê tekstanîtekstani îbranîkîibraniki de sey "Xerxes" zîzi yenûyenu vatiş. LatînkîLatinki de zîzi sey "Xerxes" vîyerenûviyerenu. Xerxes, miqabilîmiqabili AhaşveroşîAhaşveroşi yo. Ahaşveroş (Xerxes, Xusrev) lajîlaji qiral DarîyusîDariyusi ûu qiralîçeqiraliçe Attosa yo, wextîwexti baykîbayki xo ([[Dariyus]]îi) de duyes serrîserri sey naîbînaibi [[Babil]] de hukumdarey kerda. "QiralîQirali keldanîyankeldaniyan Belşatsar a şew kişîyakişiya. QiralîQirali medan DarîyusDariyus wexto şêşt ûu di serre bi qiraley girot"
ŞûşanŞuşan ([[Latinki]] Susa, [[İbraniki]] Sushan) yew deme paytextîpaytexti elaman bîyûbiyu. Cuwa pey DarîyusoDariyuso Yewin ([[Dariyus|DarîyusDariyus]] I) newe ra îmarimar kerdûkerdu. Yew deme bîyûbiyu merkezîmerkezi îdarîidari ey medan/persan. ŞûşanŞuşan ewro [[İran]] de yew ca yo. [[ÎranIran]] [[İskendero Gırd]], ŞûşanŞuşan îşgalişgal ûu talan kenûkenu. M. A. Dielafoy reya verên ŞûşanŞuşan de yew cigêrayîşocigêrayişo [[arkeoloci|arkeolojîkarkeolojik]] virazenûvirazenu. ŞûşanŞuşan de odayîodayi qiralîqirali, harem, "cenet" (bexçeyîbexçeyi cenetîceneti), qenalîqenali awka ke royo nizdînizdi ra arda, vicîyenîviciyeni orte.
==Name Ester==
NameyîNameyi Ester ser o zîzi zaf munaqeşe estûestu. NameyîNameyi Ester o raşt bi [[İbraniki]] ÎddessaIddessa (Hadassah, 'myrtle') yo. Wina eysenûeysenu ke Ester ya nameyînameyi Homayê (îlaheilahe) BabîlanBabilan ÎştarIştar (ÎshtarIshtar) ra, yan zîzi [[FariskîFariski]] "sîtarsitar, 'star' ra yenûyenu. WextîWexti sumeran ûu [[BabîlBabil|BabîlîyanBabiliyan]] de ÎştarIştar nameyînameyi "Xanimê Homayan" o. (50) ÎştarIştar, sumeran ûu [[BabîlBabil|BabîlîyanBabiliyan]] het de, nameyînameyi "Xanimê Homayan " o La eslîesli xo de, no name, yanîyani 'Ester', yew nameyo [[FariskîFariski]] yo. Manayê ci zîzi "estare" yo.
*[[Zazaki]] de 'estare', 'astare', 'istare' yo. (yıldız)
*PewlewkîPewlewki/[[FariskîFariski]] de 'ster', 'star', 'starek'. (yıldız).
*VaştîVaşti (WaştîWaşti) zîzi yew nameyo kirdkîkirdki ûu pehlewkîpehlewki/fariskîfariski yo. ZazakîZazaki de manayê "WaştîWaşti" bi tirkîtirki "sözlü", "nişanlı" ûu ge-ge zîzi "güzel sevgili" ya. PewlewkîPewlewki/fariskîfariski de çekuyê "VaştîVaşti" (vêşt, vêştîvêşti) manayê rind (güzel) de yo.
==Statuy kîtabêkitabê Ester==
Goreyê tayê [[nuştoxi|nuştox]] ûu cigêrayoxan, Ester, dînîdini yew kîtabkitab nîyoniyo; çunku tede nê (nîyeniye) behsîbehsi HomayîHomayi, [[Hz Musa|MusayîMusayi]], [[Hz Dawud|DawidîDawidi]] ûu QudisîQudisi (YerûşalîmîYeruşalimi) benûbenu; nê îtîqaditiqad ûu emelîemeli yahudîyanyahudiyan (cuyan) ser o merdim tawey tede veynenûveynenu; nê zîzi [[zagon|kultur]] ûu karekterîkarekteri [[Musewitine / Cuhudine|yahudîyanyahudiyan]] îfadeifade kenûkenu. La hûncîhunci zîzi [[kilise|kilîseykilisey]] [[İsewitine|İsewitine/Xrıstiyanan]] RÎRI (Raver ÎsayîIsayi) 120 de Ester sey yew kîtabokitabo dînîyodiniyo ke resmîresmi her ca de vîyerenûviyerenu qebul kenûkenu. WelakînWelakin [[Martin Luther]], kîtabîkitabi Esteri sero vûnûvunu "werrîknawerrikna kîtabokitabo winayen çinîbînçinibin" ûu Ester ra (no kîtabkitab ra) nefret kenûkenu, ey bin ra red kenûkenu. Temayê Esteri, surgunîsurguni yahudîyanyahudiyan ûu xelasey nînanninan ser o ya. Tede motîfîmotifi [[din|dînîdini]] [[çin|çinîyçiniy]], la kamey ûu milîyetperwereymiliyetperwerey [[Musewitine / Cuhudine|yahudîyanyahudiyan]] tede eşkera ya. Heto bînbin a no name, Ester, zaf nizdîyeynizdiyey Ishtar (ÎştarIştar) o, ke ÎştarIştar nameyê yew Homayê (îlaheilahe) putperestanîputperestani ey demeyîdemeyi yo.
Goreyê sewbînasewbina nuştoxan "Festê PûrîmîPurimi" hînyahinya zaf nizdîyênizdiyê "roşanîroşani wesarîwesari" ey medan/persan a, yan zîzi festê babîlonijanbabilonijan a. NînanNinan gore "PûrPur", sey çeku, ya çekuya asurîkîasuriki "puru/pûrûpuru" ra yena, ke manayê ci "ca/mevqîmevqi" yo, yan zîzi "lot" (vîcakvicak) ey farisan a ke merdim yew çeşîtçeşit key şansîşansi key kenûkenu. PûrPur yew nameyo îbranîkîibraniki yo. PûrîmPurim roşanîroşani [[Musewitine / Cuhudine|yahudîyanyahudiyan]] o, aşmê sibat yan adari de yo, semedê vîrardişîvirardişi xelasey qewmîqewmi [[Musewitine / Cuhudine|yahudîyanyahudiyan]] o ke binîbini zulmîzulmi HamanîHamani ra qedîyoqediyo, (bimbarik) benûbenu.
KîtabîKitabi Ester kamîkami nuştûnuştu belu nîyoniyo. Tayê vûnîvuni Ezra nuşto, la no vate zaf muteber nîyoniyo. Tayê vûnîvuni Mordekay bi xo nuşto. Tayê zîzi vûnîvuni Nehemya nuşto. Nehemya, [[ ArtexerxesîArtexerxesi]] rîri, ke o lajîlaji ûu xelefîxelefi AhaşveroşîAhaşveroşi yo, hizmet kerdûkerdu (465-424 VÎVI). Tayê zîzi vûnîvuni ke Ester yan wextîwexti qiral [[ AhaşveroşîAhaşveroşi]] de, yan zîzi wextîwexti lajîlaji ey ArtaxerxesîArtaxerxesi de, ŞûşanŞuşan de çap bîyabiya. Heto bînbin a tayê [[nuştoxi| nuştoxînuştoxi]] zîzi vûnîvuni Ester raşta yew [[kıtabi| kîtabokitabo]] [[tarix| tarîxîtarixi]] yo ûu çîkoçiko ho tede heme raşt ûu, tayê zîzi tam tersîtersi ney vateyîvateyi vicênîvicêni ûu vûnîvuni Ester yew fantazîfantazi yo. La wina eysenûeysenu ey ke Ester nuştûnuştu qanûnqanun, orf ûu edetanîedetani medan/persan ûu mîmarîmimari bacarîbacari ŞûşanîŞuşani, sarayê ŞûşanîŞuşani ûu welatîwelati medan hol sinasnenûsinasnenu. Mumkun ûu ke yew [[Musewitine / Cuhudine| yahudîyoyahudiyo]] ke surgun bîyûbiyu şîyûşiyu uca, o deme welatîwelati medan de ciwîyociwiyo, bîyûbiyu şahidîşahidi na mesela ûu na mesela nuşta, yan zîzi fek ra neqil kerda. ▼
▲Kîtabî Ester kamî nuştû belu nîyo. Tayê vûnî Ezra nuşto, la no vate zaf muteber nîyo. Tayê vûnî Mordekay bi xo nuşto. Tayê zî vûnî Nehemya nuşto. Nehemya, [[Artexerxesî]] rî, ke o lajî û xelefî Ahaşveroşî yo, hizmet kerdû (465-424 VÎ). Tayê zî vûnî ke Ester yan wextî qiral [[Ahaşveroşî]] de, yan zî wextî lajî ey Artaxerxesî de, Şûşan de çap bîya. Heto bîn a tayê [[nuştoxi|nuştoxî]] zî vûnî Ester raşta yew [[kıtabi|kîtabo]] [[tarix|tarîxî]] yo û çîko ho tede heme raşt û, tayê zî tam tersî ney vateyî vicênî û vûnî Ester yew fantazî yo. La wina eysenû ey ke Ester nuştû qanûn, orf û edetanî medan/persan û mîmarî bacarî Şûşanî, sarayê Şûşanî û welatî medan hol sinasnenû. Mumkun û ke yew [[Musewitine / Cuhudine|yahudîyo]] ke surgun bîyû şîyû uca, o deme welatî medan de ciwîyo, bîyû şahidî na mesela û na mesela nuşta, yan zî fek ra neqil kerda.
==Çımey==
|
