Adey Kanarya
Adey Kanarya, (İspanyolki: Islas Canarias) yew eyaletê dewleta İspanyao. Caê xo rocawanê Fasi de, Okyanuso Atlantik dero, aidê İspanya taê adeyê. Kışta idarey ra tarixê 2 Tebaxe 1982 de yew qanuno xısusi veciyao cı rê, 'Cematê Adeyanê Kanaryao Xısusi' vıraziyao. Adeyanê Kanarya de hewt adey u taê adê qıteki estê, namey adeyanê xo pêdıman wıniê Tenerife, Fuerteventura, Gran Canaria, Lanzarote, La Palma, La Gomera ve El Hierro. Adey Kanarya tewr eyaletê İspanyao verico u hetê amarê merdımi ra warey Makaronezya de ê yewıno.[1]
| Adey Kanarya | |
|---|---|
.jpg) | |
| Desmal u Arma | |
  | |
| Melumat | |
| Dewlete | İspanya |
| Mıntıqa | Extrapeninsular Spain |
| Ware | İspanya |
| Sazbiyayış | |
| Paytext | Santa Cruz de Tenerife |
| Erd | 7 447 km2 |
| Nıfus | 2 172 944 |
| Cayo tewr berz | Teide |
| Serdar | Ángel Víctor Torres Pérez |
| Letey saete | UTC±00:00 |
| Kodê postey | CN |
| Geokod | 2593110 |
| Cayê ziyari | Okyanuso Atlantik |
| Website | www.gobcan.es |
| Xerita | |
 | |
Adê Kanarya sey (100) km rocawanê qıtay Afrika de ca gênê. Kışta idarey ra ê İspanyao, bestiyao hama kışta coğrafi ra yew parçey qıtay Afrikao. Dı sûki paytextê Cematê Adeyanê Kanaryao Xısusiê. "Parlamento de Canarias (Parlamentê Adeyanê Kanarya) sûka "Santa Cruz de Tenerife de ca gêno, "Delegación del Gobierno" (Hukmato merkezi u merkezê idarey) Las Palmas de Gran Canaria de ca gêno.
Tarix bıvurne
Adey Kanarya pê namey Hesperidesi demanê verênan de u pê namey Fortunatae demê Roma de şınasiyao. Serra henzar u çehar sey u dı (1402) de Jean de Bethencourt ade vısto a xo dest. Portekizan u İspanyolan waşto ke adey bıviyarnê xo dest, lec kerdo. Hama serra henzar u çehar sey u hewtay u new (1479) de İspanyolan ade vısto xo dest, pê Pêameyışê Alcacova ade vêrdo herranê İspanya. Şarê adey Guanche xo ver dao, sere wedarıto ke İspanyolan bıerzê teber. Hama inan nêşao bıerzê, pêro piya kışiyaê, İspanyolan şarê adey kışto, qetl kerdo. Serra henzar u new sey u dı (1902) de şarê adey reyna sere wedarıto pê peştiyê (destegê) mıletanê Afrika hama reyna nêşao xoseriya xo bıgê, İspanyolan serewedarıtış miyan ra wedarıto be goyni. Serra henzar u new sey u hewtay u heşt (1978) ra nata hereketê haê wazenê İspanya ra abırriyê, reyna veciy miyan.
Coğrafya bıvurne
Zaf koy estê eraziyê adey ser, herri kınarê deryay ra berziyenê u falezi zaf estê. Enê adey volkanikê, tewr cao berzi Koyê Tedieo ke adey Teneferi dero u hirê henzar u hewt sey u heştês metrey (3178) berzo. İklımê adey nermo, honıko coka zi cakerdışê merdımi rê beso. Cokao ke Okyanusi sero ca gênê, germiya roci u şewe nezdiyê yewbiniya. Amnan de hewa germo u zıwao, iklımo nêm-tropikal tede esto. Vaş u dari gorey cay vıriyenê. Kınarê derya u awıkan de vaşê kê herra zıwa de benê pil estê, cayanê berzan de zi deştê zıway, makiy, darê qıteki estê.
Ekonomiya cı bıvurne
Fırêngi, muz, porteqal, tutın resniyenê adeyan sero, turizm ra zi zaf qezenç beno. Vêrende enê adey biyê iskelê deryay, dıme ra raya hewa de biyê yew caê vınderdışi (istasyoni). Tewr peyên de zi caê do turistiko, zıme u rocawanê Ewropa ra zaf turisti yenê adeyan. Cokao ke qezencê mıletê adey vıriyo, mıleti zi zirat ra abırriyo, şiyo sektorê xızmet u turizmi.
Din bıvurne
Şarê adey zafêr Katoliko. Cokao ke dıma ra mısılmanan u Hinduyan goç kerdo, ê zi estê. Dinê bini Protestan, dinê Afrika, dinê Afrikaê ke hetê rıçıki ra Amerika raê, dinê Çini, Budizm, Cıhudi u Behai estê. Yew zi dino neo-pagano putperest esto, bestiyao a Kılisa Şaria Guança.[2] Federasyonê İslamiê Adeyanê Kanarya zi tiya dero. Adey Kanarya biyê cayê biyayışê dı misyonaranê Katolik u ezizi ke namdarê, Pedro de Betancur (misyonerê Guatemala) u José de Anchieta (misyonerê Brezilya).
Vılabiyayışê dinan gorey CISi hıni biyo adeyanê Kanarya de serra 2012 de:[3]
Adey bıvurne
Rocawani sera rocvetışi sero adê Kanarya wıni benê ca: El Hierro, La Palma, La Gomera, Tenerife, Gran Canaria, Fuerteventura u Lanzarote. Zımey sero adeo dıyın La Graciosao, adê qıteki Montaña Clara, Alegranza, Roque del Este u Roque del Oeste estê ke bestiyenê a Chinijo Archipelago zımey rocvetışi de adeo qıtek Lobos bestiyeno a adey Fuerteventura. Adê salekıni zi estê, saleki derya sero estê ke ê zi ê adeyanê Kanaryaê, namey enê salekan Roques de Anaga, Garachico u Fasniaê u Salmor u Bonanza zi ê El Hierroê.
- Adey Kanarya Pêro
-
El Hierro -
La Palma -
La Gomera -
Tenerife -
Gran Canaria -
Fuerteventura -
Lanzarote
Heyato yabani, fauna u flora bıvurne
Zaf zemananê verênan de, Aborcinan nêamey bi adeyan, zaf (bol) ganiyê endemiki, vaş u heywanê endemiki esti biyê adeyanê Kanarya de. Taê nê ganiyê endemiki biyê vıni, ewro çıniyê. Enê tewrê endemiki wıniê; kumkumıka gırde (gallotia goliath), lûro gırd (canariomys bravoi and Canariomys tamarani)[4] u kesê gırdi (geochelone burchardi u Geochelone vulcanica)[5] biyê miyanê enê ganiyanê endemkiyan de.
Liste u Armay bıvurne
Adê ke Adeyanê Kanarya yenê pêra, merkezê inan, herrê inan şenê bıvêniyê pê texminanê serra dı henzar u desi (2010):
| Bandera | Arma | Ade | Merkez | Erd (km²) | Nıfus (2010) |
|---|---|---|---|---|---|
|
|
El Hierro | Valverde | 268.71 | 10,960 |
|
|
Fuerteventura | Puerto del Rosario | 1,660 | 103,492 |
|
|
Gran Canaria | Las Palmas de Gran Canaria | 1,560.1 | 845,676 |
|
|
La Gomera | San Sebastián de La Gomera | 369.76 | 22,776 |
|
|
Lanzarote | Arrecife | 845.94 | 141,437 |
|
|
La Palma | Santa Cruz de La Palma | 708.32 | 86,324 |
|
|
Tenerife | Santa Cruz de Tenerife | 2,034.38 | 906,854 |
| - | - | La Graciosa | Caleta de Sebo | 29.05 | 658 |
| - | - | Alegranza | - | 10.3 | - |
| - | - | Isla de Lobos | - | 4.5 | - |
| - | - | Montaña Clara | - | 1.48 | - |
| - | - | Roque del Este | - | 0.06 | - |
| - | - | Roque del Oeste | - | 0.015 | - |
Çımey bıvurne
- ↑ "La Macaronesia. Consideraciones geológicas, biogeográficas y paleoecológicas". Archived from the original on 17 November 2015. Retrieved 10 February 2010.
- ↑ http://www.observatorioreligion.es/upload/80/39/Pdfd_interactivo_Canarias.pdf
- ↑ http://www.cis.es/cis/export/sites/default/-Archivos/Marginales/2940_2959/2956/CANARIAS_5/e295650.html
- ↑ Algunas extinciones en Canarias Archived 28 December 2009 at the Wayback Machine Consejería de Medio Ambiente y Ordenación Territorial del Gobierno de Canarias
- ↑ «La Paleontología de vertebrados en Canarias.» Spanish Journal of Palaeontology (antes Revista Española de Paleontología). Consultado el 17 de junio de 2016.