Merwanî

Merwanî (bi erebkî: مروانيون Marwānīyūn) nameyê yew xanedanê Kurdan o ke mîyanê serranê 960 û 1100an de, zımey û verocê erdê Kurdistanî (ewro verocê Tirkîya u zimey Iraq) binî hukmî înan de bi.

Mîrê Merwanî (960-1096)

• Bad yan zî Baz (Bazê Kurdî, Bazê Dostikî,) (372/983)
• Ebû Elî (380/990)
• Ebû Mensûr Mumehidê Dewle (Mumehidedewle) (387/997)
• Ebû Nesr Nesrê Dewle (Nesredewle) (401/1011)
• Ebûlqasim Nizamedîn (453/1061)
• Nasirê Dewle (Nasiredewle) (472-8/1079-85)

Ronayîşî Dewleta Dostikî-Merwanî

Dewleta Dostikî yan zî dewleta Merwanî serra 982yanê mîladî de ronîyaya. Ronayoxê dewleta Bazê Dostikî yo. Baz, wextê xo de bi camêrdî û cîhatî amebi sinasnayîş. Ibn Eleşîr kitabê xo El-Kamil fîl-tarî de vano ke xalîfeyê Ebasîyan Uhetê Dewle wexto bi Bazê Dostikî de ronişeno, bi nimitkî wezîrî xo ra vano, no merdim çew tersneno.

Baz, biryarî ronayîşî dewletêk keno û hêverî hêrîşî Erdîş keno. Û dima ra yew bi yew cayanê Kurdan fîneno xo dest. Bi no hewa vengê Bazî heme derûdor de vila beno. Dewletê cîranî bihêzbîyayîş û vilabîyayîşî Bazîê Dostikî seba xo talûke vînenî. Dewleta Biweyhî û Dewleta Ebasîyan verba Bazê Dostikî tedarîkî şerî kenê. Labelê tedarikî înan verba hêrîşanê Bazî de bêkar (bêtêsîr) manenê. Axîr hêrîşî Mûsilî de Bazê Dostikî mireno.

Mergî Bazî ra dima, Ebasi û Biweyhî û Romî wina texmîn kerdbi ke êdî tersa Merwanîyan ra qedîyayî. Labelê wina nêbi, ardimkerdox û qomutananê Bazî, bi xisusî Ebû Elî Lajê Merwanî yew mudeyo kilm de heme bacarê ke vînde kerdbî, newe ra dest vistî. Goreyê Ibn el-Kesîr el-Dîmeşqî xelîfetîya Fatimîyan, bihêzbîyayîşî Merwanîyan ra keyfweş bî. Heta zaf dîyarî û entîke zî Mîr Ebû Elî rê şawitîbî. Û Ebasi û Bîzansîyan zî Mîrî ra dewaya dostanî kerdîn.

Hîrabîyayîşî Sînoranê Merwanî

Paytextê ci Ferqîn bi; Dîyarbekir, Erdîş, Urfa, Nisêbîn,Mêrdîn, Mûş, Heskîf, Xarpêt, Qamişlo, Amûdê, Musîle Serêkaniyê, Dêrîk û Wan kewtibî binê hukmî Merwanîya. Wextê bihêzbîyayîşî Merwanîyan de, Biweyhî û Ebasî Baxdatî de bî, Fatimî zî Misir de bî û nê her di dewletan seba serekîya misilmanan her dem lec kerdîni. Heto bîn de zî Bizans estbî. Bîzans û Ebasîyan zî seba hîrakerdişî sînoranê xo lec kerdîni. Mîranê Merwanîyan xelîfeyîya Ebasîyan qebûl kerdbi, labelê mîyanê înan û Fatimîyan zî hewlbi. Û weziyeto winayîn de seba bihêzbîyayîşî Merwanîyen her çî amade bi.

Çimeyî

• Bosworth, Clifford Edmund (2004). The Islamic Dynasties - a Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Mihemed Emîn Zekî Beg (2002). Dîroka Kurd û Kurdistanê. Avesta, Stenbol.