Roman

Roman edebiyat miyan dı nuşteyo dergo kı yew hedisey qali keno, cı rê vanê roman. Roman yew rêz ra gore yeno nuştış, nuştekarê cı şeno zerrekê cı bı mezgê ho vırazo ya ji çiyê kı raştê inan bıgo roman miyan. Şanık u hêkat ra gore roman deha dergo, yew ra zêde kesi tedı qali benê. Key nuştekar romanê ho nusıno çi wazıno bınıso se şeno bıgo zerrekê romanê ho, romanê xo vırazo, bıko. Roman dı ornagê verini François Rabelais, Dante, Miguel de Cervantes day cı.

Çiyê kı romani vejınê miyan, cı vırazınê

Roman çar keran ra yeno vıraştış. Inê çar keri “ca, zeman, zerrek u karakter“ yenê umartış. Qorê romanan dı “fikir” ji ê pancın beno.

• Karakteri (merdımi kı romand ca gênê): Pêro romanand kadroy merdıman herao.

Romand yew karaktero serin (yewın) esto u teberê cıd karakterê bini estê. Roman dı merdımi bı her detayê ho qali benê. Heyatê qahramanê romani, be çerçeveyo hera pêro piya qali beno. Kesê romani zê “tip” u “karakter” vejinê verê ma.

Tip: Merdımo kı yew sınıf temsil keno. Tip merdımo normalo, xısusêtê normali motınê. Tipi zê tipo ganweş, tipo çımteng, tipo sosyal şenê sınıf bê.

Karakter: Merdımo kı xısusêtê tipi nêmotıno, oyo. Karakterd her tip ra çiy estê, komplikeyo, kowto têmiyan.

• Hedise: Romani, hedisey kı dormey yewbinand benê u kowtê têmiyan, inan ra vejınê miyan. Hedisey kı romand qal benê, şeno raşt ya ji şaş bo. Her hedise peyniya ho ra yeno bestış. Coka ji nuştekar kamê kı wanınê, inan uncıno xo.

• Dorme (ca): Cay kı karakterê romani tedı weşiya ho ramınê, o dormeyo. Zê merdıman, karakterê romani ji yew dormed weşiya ho ramınê. Nuştekar ınê dormey bı asayışê ho qal keno. Romand dorme u cay kı karakteri estê, bı detayê ho qal benê u ınê detayi zaf derg benê.

• Zeman: konseptê zemani romand zaf yeno asayiş. Hedise ya ji hedisey yew zemand benê. Roman dı fıili pêro bı zemano kı verao ra qali benê. Romano klasik veraye, ınka u dıma ra hiri zemanan ra qali beno. Romano ewroyind ana niyo. Yew zeman esto, zemani şenê kowê têmiyan. Mezgê merdımi ra zeman şeno şo apey ya ji aver.

Linkê teberi

• The novel 1780-1832 Archived 2021-11-11 at the Wayback Machine at the British Library (İngılızki)
• The novel 1832-1880 Archived 2021-06-25 at the Wayback Machine at the British Library (İngılızki)