Zerduştiye

Zerduştiye ya zi Mecusiye û Mazdaizm (Mazenderanki: زرتشتی) dinanê dınyaê tek-homayınanê kehanan ra yewo.

Taê ilmkarê rocawani Zerduştiye zey dinê dê dulalisti terif kenê. Eyê ke nê dini rê bawer kenê, fıkr kenê ke beden merdene ra tepeya beno cınde, veciyeno hızurê Ahura Mazday u uca şaniyeno persan ver. No din teqriben 3.500 serran ra aver hetê Zerduşti ra İran de awan biyo. Mabeynê serrane 600 İ. r. A. u 650i dinê İmparatoriya Med u Persio resmi biyo. İslam u Xristiyaniye ra aver Zerduştiye zey dinê şaranê İraniyanê verêni u yew qısmê Ermeniyan zaniyena. Texmin beno ke ewro amarê inanê ke dınya de Zerduştiye rê bawer kenê deva devê 250.000i dero.

Etimolociye

Zarath rındek, raşt, uštra dewe, yani menay cı, oyo ke wahêrê dewanê rındekano, bena. Çekuya Zoroaster'i Yunanki de duştiya Zarathuštra'ya. Zıwanê şari de zi Zerduşt zey estareo ke cıwiyeno wesf beno.

Xısusiyetê ke cêra benê

Zerduştiye miyanê çeşidanê baweriyan de zey Budizm wertey itıqadan de ca gêna, hetê inano felsefi zi veciyeno planê veri. Bıngey Zerduştiye de cengê rındi u xırabiye esto. Zerduşti bawer kerdêne ke pêrodayışo ke cihan de, mabeynê ruhê homay Spenta Mainyu u ruhê şeytanio u her bawermend gani seba rındiye ceng kero. Baweriya şeytani Zerduştiye de u fehmbiyayışê meleki dinanê rocawanan de nezdiyê yewbinanê. İtıqadê Zerduştiye de Ahura Mazdao ke zey homa qebul beno be "Efendiyê eqli" ra sembolize beno, Ehriman zi quwetê xırabiye temsil keno. U mıcadeley rındiye-xırabiye na nuqte de dest pê keno.

Zerduştıci, gorey adetê xo bawer kenê ke, gani cihan be mendanê insanan ra mexerebiyo. Na ri ra heruna defnkerdena cesedê merdan ê serbananê qulan de, serê inan akerdeyê, cesedi o şekl de verdanê ke duştê kesexur u tesiranê tebiiyan de mêro pawıtene.

Homaê na baweriye Ahura Mazdao. Zerduşt Espantaman peyğamberê nê dinio.

Elementê tebiiy firaz amarenê u nê elementi (awe, erd, hewa, adır) qılêrbiyayışi ra şeveknenê. Be nae ra elaqedar be qaytkerdena adıri, roşnaiye u roci ra ibadet beno. Na baweriye hetê Zerduşt Espentemani ra ameo ardene.

Rareştışo tarixi u tesirbiyayışi

Zerduştiye, heta ke İslamiyet İran de yağme bi dewamê hera biyene kerd.

İtıqadê Zerduşti de merdum

Dinê Zerduşti de cêniye u camêrd cıra nêbenê, yani cêniye u camêrd miyan de yewbinan ra cıra kerdışi, camêrd cêniye sero tepıştış ya zi cêniye serê camêrdi de vênayış çıniyê. Her cêniye u camêrd ra her dı zi eyniyê. Homa cêniye u camêrd yewbinan rê embazi vırazeno. Şeş bêmerganê Homa, hirê mayki, hirê neriyan ra yenê pêra. Cayê ke itıqadê Zerduşti tede hera biyê, uca de poligami (wayirê yew ra zêde cêniyian/camêrdan biyayış) kemi biyo u monogomi (wayirê tek cêniye/camêrd biyayış) berz biyo.

Dinê Zerduşti de, weşiya xo raşt ramıtış, vatenê etiki ra riayetkerdış esasê. Vatenê etiki: qıseyo hewl, vateno rınd, karo weş vêniyenê. Feqıran rê destegbiyayış, ğeriban rê meymanperwer biyayış, heme xırabiyan ra duri mendış, cıtkerdış, wayirê naxıri biyayış, çiyo ke vengo yani karê merdumi rê lazım nêbeno inan terk kerdış karê hewli miyan de amariyenê. Kutık u pısıng heywanê paki vêniyenê u inankıştış guhano gırd amariyeno. Şerab ibadet ra bestiyeno u şımıtışê şerabi yesax niyo.

Zerduşti adıri rê ibadet nêkenê, adır teyna zey qıble vêniyeno. Dinê Zerduşti de adır, awe, herre, hewa firaz vêniyenê. Roşniye dinê Zerduşti de firaza, eke roc esto se merdum xo dano roci ser, eke çıniyo se merdum xo dano adıri ser. Merdumi roce de hiri reyi ibadet kenê.