Nelson Mandela

Nelson Rolihlahla Mandela (b. 18 Temuze 1918 - m. 5 Kanun 2013) 9ê gulane 1994 ra heta heziran 1999 serekcumhurê Afrikaya Verocio siyahiyo sıfteyın bi.

Nelson Mandela
Melumato şexsi
Dewlete	Afrikaya Veroci
Cınsiyet	Camêrd
Cayê biyayışi	Mvezo
Biyayış	18 Temuz 1918
Merdış	5 Kanun 2013 (Qunu de tırb biyo)
Cayê merdışi	Houghton Estate
Sebebê merdışi	(Nêweşiya tenganiya nefesi ra merd)
Wendış	University of the Witwatersrand
Pi	Gadla Henry Mphakanyiswa
Maye	Nosekeni Fanny
Zıwani	İngılızki û Xosaki
Partner	Evelyn Mase, Winnie Madikizela-Mandela û Graça Machel
Domani	Makgatho Mandela, Makaziwe Mandela, Zenani Mandela-Dlamini, Thembekile Mandela û Zindzi Mandela
Verên	F. W. de Klerk û Andrés Pastrana Arango
Peyên	Thabo Mbeki û Thabo Mbeki
İqtıdariye	10 Gulane 1994 û 2 Keşkelun 1998-14 Heziran 1999 û 1999
Website	www.nelsonmandela.org
İmza

Serê Domanêni u Xortênia Xo

Nelson Rolihlahla Mandela 18ê Aşma Amnania Wertêne (Temuze) 1918de dewê de Afriqay Veroci de ame dınya. Domanênia xo dewe de, ebe çıraynaena mal-dawari vêrde ra. Maa xo xırıstiyane biye, Mandela khe bi hawtserre, maa dê o rışna mektevêde xırıstiyana. Mandela uja vaftiz bi u malımê dê vernamê de İngılızki na pıra: Nelson. Çawo khe Nelson Mandela new sere bi, piyê xo merd. Merdena piyê dê dıma, maa dê o berd teslimê qonağê şefê qebila dina kerd. Waxtê Mandelay hatani des u şeş serine uja vêrdra. Nê serade maa xo hondê nêdiye, hema şefê qebila u cênya xo zaf rınd qaytê Mandelay kerd. Heto jü ra ki Mandelay mektevê kaleka qonağide wend; ê mektevide İngılızki mısa, mırdya xo tarıx u coğrafya wende, taê ki verva xırıstiyanêni şi.

Mandela, gorê vatena xo, ê serade hona rınd heşarê zılmê Awrupayıca nêbibi. Hona kolonyalizm zê çiyê de rınd diyênê; Mandelayê o tawi çımde, Awrupayıci zılımkar nêbi u xısmeta dina rêştênê şarê Afriqa. Şerê Dınyayê Dıdinede ki Mandelay hetê İngiltera guretibi. Dirê serê bini, Mandela kewt üniversita, hıquq wend. Waxte üniversitede ki onciya zêde elaqadarê siyaseti nêbi; mesafo derg vazdênê, boks kerdênê, şiyênê partiyanê dansi. Feqet dolımê, derheqê werdena talebade üniverstede protestoyê bi; Mandela ki kerdoğanê nê protestoy ra bi u nae ser çiyê waxt üniversite ra ame dürkerdene. Mandelay na üniversite nêxelesnê u cavırdê. Ê tawa şefê qebila Mandelay rê jü çênekhe dibi, waştêne khe Mandela a çênekhe de bızewejiyo. Mandelay na sate zewaj nêwaştênê feqet gere heto bin ra ki qesa şefê qebila nêşıktênê. Mandelay verde jü raye mendibi: rem. Xora ê ki hêni kerd, welatê xo ra rema, ame Johannesburg.

Ebe Siyaset Têrü Amayiş

Mandelay Johannesburgde vırêndiye jü şirketê madenide kar dozkerd, uja bi phawançiyê şewe. Feqet werte ra khe taê waxt vêrd ra, welat ra remaişê dê bi eşkera u nae ser kar ra ame êştene. Karê phawançiyêni ra dıme, mordemê de dê cı rê jü şirketê hıquqide, lêê jü awkatê Cuhidi de kar di. Wayırê nê şirketi u awkatê khe şirketde xebetinê, nezdiyê Kongra Afriqawa Milliye (KAM) u Partiya Qoministe (PQ) bi. Mandela ebe na qêyde emrê xode defa vırêne xo nezdi rê siyaseti kerd. Nae ra tepya êndi rew rew şi pêseramayişanê siyasiya u ê dormade xêlê hevalê newê nas kerdi. Ebe qesanê dê, atmosferê nê pêseramayişa dê sero tesirê de gıran vırdabi. Çıkhe ê hatani nıkha Afriqanıci, Awrupayıci, Cuhıdi niya têdüştde, niya zê wau u bıraa u hevala nêdibi. Onciya ki, hona taê qısawetê xo bi; mesela ateizmê nê partiya u xırıstiyanêniya Mandelay nêkewtênê pê.

Vuriyayışê Fıkri u Qerarê Xoverdayışê Radikali

Mandela nê serade onciya kewt üniversita, hetê ra wendişê hıquqı dewam kerd, hetêra xebetiya, heto bin ra ki pıra pıra wertê karê siyasetide kewt vırêndiye. Mandelay çımde, bê KAMi komelê de bine lazıme biye khe, wa xort u azeba biyaro zerê hereketi. Ê u hevalanê xo sera 1944inede Jüwaniya Gêncanê Kongra Afriqawa Milliye kerde şên. Mandela be xo ki na komelede endamê komita raeraberdişi bi. Onciya ê serade Mandelay endamê de KAMi, Evelyn Mase naskerde u têy zewejiya. Mase ra dı domani bi, jü layêk jü ki çênekhe; çenekhe khe biye new aşme, nêweşiya menenjiti ver merde.

Sera 1948ide Afriqa Verojide weçinıtena biye u na weçinıtenede şarê süpêy têyna rae dênê, heqê şarê siyayi u raye dayene çinêbi. Na weçinitenede partiyê de şarpereste, Partiya Milliye vêjiye u pıra pıra dest kerd be ardena rejimê apertheidi. Na jüye sero, Mandela u hevalanê xo qerar dacı khe êndi nae ra tepya ê verva nê rejimê şarperesti gere karê de tayina radikal bıkerê. Nata bota dirê protestoy kerdi, taê caa şi grêva. Feqet dewelete nêvırdênê khe tewr ê çımanê xo rakerê. Heto bin ra khi, Mandela nê sera derheqê siyasetide xo be xo vuriyênê. Êndi xırıstiyanêni ra tayina düri, materyalizm ra tayina nezdi bi. Dest kerdibi wendena kıtavanê Marks u Engelsi. Rejimê Jüwaniya Sovyeta ki ê sera pışti dênê şaranê bınedesta; na jüye ki Mandela verva sosyalizm u qomınizmi berdênê. Onciya nê serade Mandela pıra pıra vêjiyênê meydana u cematanê gırsa rê qesekerdeni kerdênê. Gegane nê qesêkerdenanê xo sero amênê guretene, waxtê de kılm zerede mendênê, pêyjo amênê ravırdiyayêne. Feqet cênya xo Evelyne na şiyayiş ra hondê weş nêbiye; ae nêwaştênê khe Mandela niya zaf wertê siyaseti kuyo. Jü ki, şık kerdênê khe Mandela sare re dae çarneno. Axriyede Mandela u Evelyne Gulana 1958ide jübini cavırda. Evelyne şiyê kewte wertê Şahadanê Yehovay, Mandelayi ki dirê aşmê bini Winnie Madikizela naskerde u dolıma dıdine zewejiya.

Gırewtene u Cezay Emri

Mandelay ê waxta onciya karê siyaseti u karê hıquqi piya rae ra berdêne. Çiyo khe bi, êndi protestoa ra pıra pıra biyênê zereserd, çıkhe dwelete qet nêvırdênê khe ê xo bılewnê. Çımê Mandela u hevalanê dê nafa şero silayınde bi. Seba dozkerdena silaa, Mandelay qasıdê rışna Çin; feqet Çini çımde Kongra Afriqa Milliye hona şerê gerilla rê hazır nêbiye u seba nae ra ki Çini silay nêday. Onciya ki Mandela u hevalanê xo şero silayın ra fek ranêvırda, pıra pıra têvdirê xo di. Plan o bi khe, zerê KAMide grubê de dızdiyaye şênkerê u na grubê ki sabotaja bıkero. Sera 1962inede KAMi Mandela dızdiya rışna dewletanê Afriqaanê bina; Mandelay uja hem seba silaa ra perê day arê hemı ki ebe xo êrdımê şerê gerilla gurêt. 5ê Aşma Amnaniya Pêêne 1962de, çawo khe Mandela hona newe cêrabi re Afriqa Veroji, ame guretene. Vırêndiye şüjê xo zaf gıran nêbi; ebe hazırkerdena grêva u xerepnayêna zagonê dewlete ame şüjkerdene u 4 seri ceza diye cı. Feqet serê tepya, operasyonê de binide, derheqê şerê silayınide ewraqê newey kewti re dewlete dest. Nafa newe vırêndiya ra dawa biye ra. Axriya na dawade Mandela u hevalanê xo ceza emıri gurête.

Serrê Hepısi u Sermiyanênia Afriqa Veroci

Mandela 1962 ra hatani Gujiga 1990i, yanê 28 seri hepısde mend. Serê hepısiyê vırêni zaf çetın vêrdira; Mandela qawışanê zaf tengade têyna mend, cênya xo domanê xo şeş aşmide dolımê ya di ya nêdi, hevalanê xo ra ame vısnayêne. Feqet seranê pêênade dewlete şertê dê tayina kerdi sıst. Mandela 11yê Gujige 1990êde ame ravırdayêne. Ravırdayêna dê dınya şa kerde; feqet dê çımde şer hona nêxelesiya bi, hatani ajê rejimê apartheidi werte ra nêamêne wedardayene, dawa Afriqa Veroci nêxelesiyênê. Hokmatê o tawi êndi gelê bibi nerm; hokmati u Mandela dirê seri projê de werêmayişi sero piya xebetiyay. Na proja pêyjo çarniye re Koalisyono Milli. Weçinıtena sera 1994inede KAMi zafêriya raa gurêt u Mandela bi sermiyano siyawo Afriqawo vırên. Mandelay 1994 ra hatani 1999 sermiyanêniya Afriqa Veroji kerde u wertê nê sera de rejimo khan kokhe ra ame wedardayene, heqê şarê süpê u heqê şarê siyay bi zê jübini. Mandelay êndi xo çımde wezifê xo ardibi ca: 29ê Marti 1999de ebe qesêkerdenê de pêêne siyaset cavırda.

Serrê Peyêni

Çıqa khal u nêweş bone ki, hona zeriya xo kerdênê cêniya. Hetê zeri ra hêni têzık bi ke, 80 seriya biyayêna xode onciya zewejiya! Cênya xuya pêêne de ki 15 seri viyarnay. Nê seranê pêêna de nêweşiyê xo êndi bibi zêde, rew rew berdêne nêweşxane. Payizê 2013ide nêweşiya xo tayina biye gırane. Mandela roja 5ê Çelê Vırêni 2013de şi heqiya xo. Merdena dê sero hokmatê Afriqa Veroji 10 roji siya ilan kerd. Ceneza Mandelay 15ê Çelê Vırêni 2013de amê wedardaene.