Tıfınge, Mikrop u Asın
Tıfınge, Mikrop u Asın: Sernuştey Komanê Merdıman yew kıtabo kı profesorê coğrafya u fizyoloci Jared Diamondi 1997 dı nuşto, oyo. [1] Kıtab dı profesor raşt yeno be yew Papuayıc. Papuayıci ey ra pers keno, çırê merdımanê sıpêyan (şarê Ewropa qesd keno) rê kargo zaf yeno, ma rê nêno? Jared Diamondi zi pey enê persan ra şıno, sebebê cı geyreno. Diamond şıno adey Papua, uca dı hirıs serre viyarnıno, geyreno, dormey xo ra ewneno, şarê adey Papua se keno, senê keno, demê xo heta ınka senê viyarno, rıçıkê pêro enê persan geyreno. Dıma zi o reseno enê peyniyan:
Jared Diamond vinêno kı enê çehar faktoran şiyayışê tarixi veciyo miyan, vıraşto:
- Ğelê potansiyeli u heywananê keyi ra resayış
- Caygey eksenê qıtanê dınya
- Qıtan miyan dı kırıştışê şınasiyayışi
- Gırdiya nıfusi
Jared Diamond ra gore, şarê adey Papua u Afrikay bınê Sehra şaranê binan ra gore apey mendê. Çûnkı Papua hetê werdan ra feqira, zaf tayn werdi tedı estê kı merdımi bıwerê. Aniya zi şarê cı hetê fizyolociya xo ra peyser mendê. Heto bin ra, enê merdıman çiyê vinayış u werdışi rê zaf ğeyret kerdêne, coka zi wextê inan nêbiy kı xo bıdê ilım u cıgeyrayışan. Aniya zi medeniyet tede nêresao, tım zey halê xoyo verên mendo. Rocvetışê Miyani dı wıni nêbi, çûnke uca dı ğeli zaf biy, heway uca zaf rınd bi, coka merdıman medeniyetê xo aver kırışto, dewi vıraştê, heywani kerdê keyi, ê werdê, hem hetê fizyolociki ra hem zi hetê sosyolociki ra xo resnê cı.
Referansi
bıvurneLinkê teberi
bıvurne- PBS – Guns, Germs, and Steel
- ABC Radio Transcripts: Why Societies Collapse: Jared Diamond at Princeton University