Vergo deştın
| Vergo deştın | |
|---|---|
| |
| Weziyetê seveknayışi | |
| Sınıfkerdışê şınasiye | |
| Homete: | |
| Şube: | |
| Lızge: | |
| Ezbete: | |
| Kom: | |
| Subfamily: | |
| Cıns: | Canini (Say, 1823)
|
| Tewri: | Canis latrans
|
| |
Vergo deştın ya zi zıwananê Ewropa dı be namey Koyot zi şınasiyeno, namey cıyo taksonomik Canis latranso, yew kutıko kı keyey Canidae rao, zımey qıtay Amerika dı cıwiyeno. Vergo deştın vergê do qıteko, zey vergo gewr gırd niyo. Zey luyanê sûran ê Ewropa dı zi aseno, vergê deştın zi yenê sûkan u kûçanê sûlan dı zi weşiya xo ramenê, amarê inanê kı sûkan dı cıwiyenê, serranê peyênan dı berz biy.
Vergo deştın sey u des cm dergo, pancas cm berzo u new u vist u dı kg gıran beno, hema zafê inan nezdiyê des u çehar kg gıranê. Rengê muyê inan tek yew reng niyo, çeqer u qehwe, heto bin ra vergê deştıni be renganê gewr u qehwey zi estê. Hema vıle u sêney vergê deştıni tım sıpêyê. Key raver ewniyeno cı vergo deştın zey vergo gewr aseno hema her dı zi yewbini ra abırriyenê. Vergo deştın qıteko, teniko, çengey cı bariyo, goşê cı gırdê, u lıngê cı kılmê. Boçıkê cı zaf muyıno no zi ey keno cıya. Vergê deştıni zımey qıtay Amerika dı heta Kanada u Alaska ra veroci ro heta Meksiko u Kostarika vıla biy, yewbini ra cıya xeylê cayanê binan dı weşiya xo ramenê. Vergo deştın mêşe, bırr u daran ra heta deştan u çolan, her ca dı şeno bıcıwo. Vergo deştın DAY dı her eyalet dı şeno bıvêniyo, sûkanê zey Los Angeles u binandı merdıman u heywananê merdıman ra şenê zerar do cı.
Gorey Amerikanan, vergo deştın vêşêr ganiyê kı merdê, leşê inan wenê. Raşta kı vergê deştıni leşanê ganiyan wenê hema vêşêr xo be xo seydê xo tepışeno, mıreno u weno yani leşanê ganiyanê merdeyan zaf nêweno. Sey dı neway ê seydanê verganê deştınan lûr, merre u arwêşanê. Ninan ra cıya mılıçık, mar u lûyan zi seyd keno, weno. Heywano gırd zey kospesi zi eger kospes nêweşo ya zi dırbetıno se şenê hetê gruba verganê deştınan ra bêro werdış. Vergê deştıni vaş u meywan zi weno, eger sûkan dı cıwiyeno se çiyê kı merdımi erzenê teber, inan zi wenê.
Vergo deştın zey verganê gewran ganiyê do sosyal niyo, hema tım tek teyna be xo zi nêcıwiyeno. Vergê deştıni tayêna yew neri u mayki tayêna zi bıray u way bênê têmiyan, yew grube vırazenê u aniya weşiya xo ramenê. Hema vêşêr teyna be xo cıwiyeno, yani ganiyê do tenyao, gurey xo be xo keno.
Maykiyê verganê deştınan şeşti roc awriyê u zafêr aşmanê wesari dı zayenê. Yew mayki ra çehar u şeş leyri benê. Vergê deştıni şeş serri weşiya xo ramenê. Vergo deştıno neri u verga deştına mayki piya seyd kenê, seydi anê leyran ver u ê leyranê xo piya kenê pil. Hetana aşmanê payızi leyri benê pil, xo rê cayê seyd kerdışi vênenê, hema mayanê xo ra des u panc kilometran ra dûr nêşınê. Key leyri benê yew serre, ê şenê leyrê xo biyarê dınya. Vergo deştın be cıwiyayışê xo nezdiyê zey çeqalanê Afrika-Asyao. Vergê deştıni u kutıki şenê leyr dê cı, leyrê vergê deştıni u kutıki rê zi Amerikani vanê koydog, yani 'koy'ot u 'dog' (kutık).
Seydkeran u merdıman vergo gewr wedarıto u kerdo dûr u teber, dışmênê verganê deştınan bi vıni, verganê deştınan dışmênê xo ra xo fılıtnao (xılesnao), verganê deştınan zaf rew leyri day cı coka zi amarê verganê deştınan biy zaf. Çunkê verganê gewran vergê deştıni zaf seyd kerdêni u werdêni. Nafın zi merdıman waşto kı amarê verganê deştınan nızm kerê, biyarê cêr. Coka merdıman zaf kampanyay vıraşti hema inan nêşaê amarê verganê deştınan bêrê peyser, tayn kerê. Wıni zi vergê deştıni zaf asan şınê sûkanê gırdan ser, kûçan dı geyrenê, çı esto se wenê.
Yew zi kışta mitolociya şaranê zımey qıtay Amerika vergo deştın zaf namdaro. Gorey mitolociya ê şaran dı tewrê verganê deştınan estê. Yewo kı vıraştoğo, her çi o vırazeno, aferneno u her çi paweno, sevekneno yani sıtar keno. Vergo deştıno bin zi sextekaro, duzenbazo wıni şınasniyeno.
Linkê teberi
bıvurne- Kojote bei Digital Desert (engl.)
- Naturlexikon: Kojote Archived 2006-09-07 at the Wayback Machine
- Kojote-Geschichten der Secwepemc-Indianer Archived 2004-11-19 at the Wayback Machine (engl.)
- Kojote-Video Archived 2008-05-15 at the Wayback Machine
- taz-Artikel: Kojote besiedelt zunehmend amerikanische Großstädte