Zazakipediya:Semedê Zıwanê Standardi

Demo ký ma býwazê zıwanê xo zýwano sýtandard kerê, vanê ma raya ras¸tý xover s¸anê u ras¸t po s¸ýrê. Ras¸tey bývinê u ras¸tey biyarê zýwan. Demo ký ma býwazê zýwanê xo zýwano sýtandard kerê, lazýmo verê coy ma zýwanê qebul býkerê, ka namey zýwandê ma do çýçi bo, çýçi nêbo. Demo ký ma jew vaco zýwanê ma, jew vaco Zazaki, jew vaco Dýmýli, jew vaco Kýrmanc ki, jew vaco Kýrd ki, ma do se kerê u kotira destpeykerê? A ký ez zana xeylê merdýmiyê zi nê çi vanê. Ju ju fýný ezi hêrs bena u vana Dýmýlistan, Bucaxistan, Sêwregistan u herwýna. Býrayêno, wýna nêbeno u bý no hesaba ma cayê nêresenê. Bý no halla ma nês¸enê zýwanê xo zýwano sýtandard kerê. Na ju ras¸teya ma ya u vanê ma nay qebul býkerê. S¸ýma heme nay wes¸ zanê, yan zi s¸ýma ferq kerdo, dýxürýbê, dýberê rotoxi, roboti, dýs¸menê s¸ardê Zazayan u peyey Kürdan estê ký, bý her babeta wazenê zýwanê ma lehçey Kürdi kerê u bý no hesaba wertera hewadê. inan ra jew bera VATI? vetený u a biný zi bera ký televizyondê Kürdan dý pýrogramê Zazaki výracenê êyê (O ký ê výracenê pýrogramo se?). Ê wýrna xürüban zýwanê ma ruçýknayo u kerdo rezil. Semedo ký lehçey Kürdi nis¸an býdê, qesnayo, ruçýknayo, qürmýçnayo u kerdo lime lime u hewna zi êyê kenê. Qandê ký vacê lehçey Kürdiyo qýsanê ma yê orijinalan vecênê, qýseyê ký ê Kürdana zey pêyê inan kar anê, yan zi herunda qýsandê ma yê Zazaki dý qýsanê Kürdi kar anê. Ê biyê bellay serredê s¸ardê ma u zey merandê mýrdarana kewtê koçýkda werdê cý. Vanê verê heme çi ma merdýmanê unasinan mahkum kerê u s¸ardê xora duri finê. Vanê ma akerde akerde cýrê vacê, madem s¸ýma xo Kürd vinenê, s¸ardê ma miyan ra bývýciyê u defbê s¸ýrê Kürdan miyan u Kürdey býkerê. Mevecê ma Zazayê Kürdê. Zaza Zazayo, Kürd Kürdo. Zazay Kürdi çýniyo. Vanê çýçirê mal beno wa býbo, ma ninan duri finê. Çiyê bêbedel nêbeno. Eger dý na raydý bedel dayený icab kena, vanê ma hadrebê, bedel dayený rê. Vanê ma ninan rê vacê bes, bes, bes. Kürdi býqüwetê u perey cý estê, eyra bý her babeta pas¸ti danê ninan u ê zi zey taziyana ucara remenê uca. Vanê ê zýwandê ma ra fek výradê u s¸ýrê xorê Kürdi ser býgýrweyê.

Verê ney çend mengi mý dý nus¸teyêdê xo dý va; Lazýmo ma welatý qonferansê do akerde výracê u heme çi xo dý ê qonferansi dý biyarê zýwan u rafinê çýman ver, sebeno wa býbo. Labýrê kesi xo vernês¸ana. Hetta me semedê xo, s¸ardê xo, zýwan u kültürdê xo bedel nêdê, meseley ma zelal nêbenê. No çi, na mesela bý tersa, xo peydý antena, mý rê çýçi vatena nêbeno, serey xo nêgêno u sernêkewno. Heme çi bedelêdê cý, vayeyêda cý, kerdenêna cý esta. Semedê zýwandê sýtandardi u jewbi çiyan fedakarey, xovers¸anayený u gýrweynayený lazýma. Demo ký ez vaca zýwanê mýntiqada mý, o bin vaco ê mý ne no çi beno u ne zi kes s¸eno rýhat rýhat serro býgýrweyo. Demo ký xo ýsrar býkera, xo pêt býs¸ýdêna u vaca ‘Tý seninê’, ombazê Dêsými vacê ‘Tý senina’ semedê neri o wext zýwan sýtandard nêbeno. No jew minaqo, misalo. Demo ký olvazê do Dêsýmýc vaco ‘Hewrrês’ u ez ýsrar býkera u vaca ‘Çýx’ fýna nêbeno. Ez zana ký ê mý s¸as¸o, labýrê ezo fýna zi xo s¸ýdênena u vana ‘çýx’. Halbuký ‘Çýx’ (çýg?) Týrkiyo, hewrrês heqiqi Zazakiyo. Vanê ez ‘çýxi’ çekera u hewrrêsi kar biyara ký zýwanê mý sýtandard bo. De4mo ký jew do Çewlýgýc vaco ‘Varan’ ez vaca ‘Yaxer’ qe nêbeno. Yaxer Zazaki niyo, Azeriyo. Labýrê Varan Zazakiyo. Nêbeno ez zor býda wendoxandê xo u yaxeri bý inana býda wendený. Vanê heruný dý ez yaxeri berza xo lýngan býn u varani kar biyara. Demo ký jewdo Dêsýmýc varani rê vaco ‘S¸ýli’ u dý ney dý ýsrar býkero do seni býbo? Dý ma dý zi ‘s¸ýli’ esta, labýrê s¸ýli nerm nerm têmiyan varayena vewr u varaniya. Wýrna têmiyan nerm nerm varenê ma vanê ‘s¸ýliya’ varena. Zahf tayn qýsey ma cêra výryayeyê, zahfê cý pêra duri niyê u zey pêyê. Tayn tayn qýsan dý nus¸ey (herfi) výrênê, mesela ‘S’ beno ‘S¸’ u zey ninan. Mesela ma vanê ‘Keyna’ Dêsýmýc u Çermugýcana vanê ‘Çeyna’. Ma zahf ‘S¸’ karanê, labýrê Dêsýmýci herunda ‘S¸’ dê ma dý ‘S’ karanê. No zi zahf normalo.

Çiyê zahf u zahf balê mý anceno! Ez wýnêna demo ký jew olvazê do Dêsýmýc bahsê (qalê) nus¸toxandê Zazayan keno, bê nus¸toxandê Dêsýmýcan zewbi namena kar niyano. Mesela mý nus¸tey ombaz Nesimi Cani wend, ez wýnyaya heme nameyê ký kar ardê heme olvazê Dêsými u ê ê dormiyê. Qe tey qalê ê binan nêkeno. Zeký ê bini nus¸tox niyê, toz arêkerdoxê. Ma wýni biyo? Demo ký ma qal kenê, ma qalê inan zi kenê. Mý bý xo semedê nê zýwani xeylê bedel dayo u hewna zi ezo dana. Çýhar-panc seri ma çend embazi tiya dý kýs¸ta Kürdan ra amey tehditkerdený. Hetta hetta pýlanê ma yê kýs¸tený zi roneyay, nêzana seni bý cýra fek výrada. Key ma, erebey ma amey qers¸un kerdený, dormey keyandê ma s¸ewý merdými çerx bi u hewna zi ma yê tehdit benê. Ezo wýnêna u vinena zahf merdýmiyê çiyê mý xo rê kar anê u kenê malê xo. Tey tayn çi výrnenê, tayn çi kenê kemi, tayn kenê vês¸i u nus¸nenê. Qýsanê mý gênê benê kenê malê xo. Mý heta ewro qe nus¸te u kýtabê ê merdýmanê ký zazaki nus¸neyayê n3edi. Keso ký nêzano bý Zazaki býnus¸no, kýtabi veco, o do seni u bý çý hesaba qýsebend výraco. Kes qýsebendi tay kýs¸ta xo ra u tay zi pers keno u výraceno. Mý zi wýni kerdo u vernida cý dý dayo belli kerdeno. Ma qe eyb niyo .iyê mý týrenê u benê kenê malê xo, Qe uzdanê inan cýz nêvano u ê nêvanê no hendayê seriyo ey heme çi xo rê kerdo heram, emrê xo dayo nê zýwani, ma seni çi cý týrenê? Nêvanê nê merdými serrana emeg dayo cý, keda xo tey xerc kerda, ma yê werzenê ju rocý yan zi ju seatý dý ey kenê malê xo u hadre hadre serro ros¸enê? Xýrxýzeya bý no babet nêbena. Mý o çi nus¸nayo ký s¸arê ma inan kar biyaro, neký býtýro, tay çi tey bývýrno, tayn çi kýs¸ta xoya serkero u malê xo kero. O çi ê mý zi niyo, ê s¸ardê mýno, labýrê mý emeg dayo cý u arêkerdo pêser. Çi xeylê olvazandê nus¸toxan zey mý o yo yeno týrýtený u jewna yo keno malê xo, wýna nêbeno. Awrupi, zanayey nê çi nêkenê. Vanê ma emegê nus¸toxandê xo hiç nêkerê u qimet býdê cý. Mesela býra Zýlfi hendayê serri emeg da, emrê xo tey qedina u zýwani ser gýrweya. Ewro beno ez cýra çi býtýra u ey bera malê xo kera? Na ju merdýmey, insaney niya.

Ewro tayn bo zi çend zýwan zaney ma, aqedemisyenê ma u Enstütiyêda ma esta (Ma yê nês¸enê xýzmet býdê cý, labýrê zahf olvaziyê tey gýrweyênê u xýzmet danê s¸ardê xo. Ezo xo qast kena, ezo nês¸ena xýzmet býda). Ma s¸enê qýsanê xo ca bý cadê welatê xo ra, gýrdandê xora arêkerê pêser u inan biyarê berzê lêndê kergi miyan. (Lênê kergi:tey rýb výracêno u tayndê cý estê ký hetta 200 litri s¸ire dekewno. Týrki cýrê vanê Kazan. Eger ez s¸as¸ nêba Bakraç zi vanê). Bahdo bý kondêza (kepçe) ê lêni têvdê, qýse qýse miyan ra vecê u serro býgýrweyê. Bý no hesaba ma s¸enê hým zýwanê xo ravey berê, hým qýsanê xo vês¸i kerê u hým zi zýwanê do sýtandar cýra vecê. Xeylê qýsey ma estê dý zerida, tunýkandê gýrdandê ma dý mendê ký ma inan nêzanê. Bý no hesaba beno ma xo inan resnê u inan zi biyarê edebýyatê xo miyan kerê.

Býra Asmêni gamêda zahf rýnddý, ravey s¸iyayê, gamêda fedakarey es¸tý, vanê ma a s¸opa a gamda ey býramê u po s¸ýrê. Ez bý zerira ey býmbarek kena u lew nana cý çareya. Labýrê jew çira hebê hêrs biya, ey do o nus¸tey xo býzazaki býnus¸nayê. Kesê ký fahm kenê wa fahm kerê, kesê ký fahm nêkenê wa býmýsê. Mesela tay xortê ma yê zey Asmêni, Torýnê Kalfýrati, Çemestari, Zaza Yas¸ar u zewbi namey cý ninê mý viri yan zi ez cý nêsýnasnena, zey inan estê, vanê roc çend fýni ma lew çaredê inana nê u inan býmbarek kerê ký, goreyo ký Awrupadý gýrd biyê u resayê, labýrê zýwanê xo xo vira nekerdo u mýsayê. Vanê ma qimetê inan býzanê ký xortê ma zey inan bewnirê inan ra u cýra dersý býgirê u verê zýncida cý býves¸o, famê zýwandê marda xobê.

Semedê zýwanê xo sýtandard kerdený, vanê ma mýntiqan výradê kos¸eyê, fek Ez Dýmýliya u zýwanê mý Dýmýliyo, ya Kýrmanciyo, ya Kýrdkiyo ra výradê. Ras¸t u ras¸t birê zew zýwani ser u ey serro býgýrweyê ký, ma býs¸ê zýwanê xo sýtandar kerê. Zewbi no çi nêbeno. Ê çiyê ký ma yê vanê, fekê, s¸ivey zýwandê Zazakiyê. Demo ký ma nê çiyan, na mýntiqayiný výradê kos¸eyê u teniya semedê zýwandê zazaki býgýrweyê ez bý her babeta esta. Zewbi, ez adýziyaya, betýliyaya mýs¸ewrey nê çiyandê vengan býkera. Kes çiyê nêkeno, olvazê zey Asmêni wazenê çiyê býkerê ma pas¸ti nêdanê. Pas¸ti dayený výradý kos¸eyê, serro zi ma pay danê pýro u herýmnenê. Bý no babeta çiyê nêbeno u ser nês¸ýno. Ez vana, ma qýsanê xo, çi xo arêkenê pêser, inan erzenê ê Lêndê kerdi miyan u benê teslimê zýwan zanandê xo yê zey Zýlfi býray, Asmên býray u Enstütiya xo kenê, wa ê mýntiqan cêra niyabýrnê u jewbý jew qýsan serro býgýrweyê. Bý no babeta (zeký mý cordý va) hým zýwanê ma beno býqüwet u hým zi zahf çi ma výcêno piyase u herzaley jew zýwanê do sýtandardi yeno ronayený.

Býmanê war u wes¸ey dý. Xýzýr hertým u herwext dý pas¸tida ma dý bo.

KOYO BERZ