İrade
İrade, şenayışê kerdışanê xo be xo kerdışo. İrade de hireo serberst ke iradeo serbest dı prensibê muhimê. Merdım kıştê ra wayirê hirey xoyo u kıştê da bine ra zi be xo şeno hete bıdo vatış u kerdışanê xo. Felsefe de no mewzu sero werênayışi estê. Gorey filozofanê voluntaristan, bınê emel u kerdışanê merdımi de tım irade esto, irade be esasê xo weçinayışê aksiyonano. Gorey ê binan zi irade yew paradokso u problemo felsefiko. Felsefeo teolocik u ekolanê teolocikan de niyao ke wayirê iradey be xo Homao. Homa serenuşte (qeder) nuseno u gani u bêgani heme çi gorey serenuştey xo hereket keno. Dinê İslami de ney rê vanê iradeo cuzi, iradeo bin esto ke iradeo kullio, o zi ê Homao.
İradeo bêpeyni
bıvurneİradey sero nuştey verêni Yunano antik ra mendê. V.İ. seserranê 8. u 9. de Herakleitos u Leucippusi iradey merdımi sero nuştey nuştê. Herakleitos logos eşto ver, vato ke bınê heme kerdışan de logos esto. No logos çiyê niyanêo ke heme çiyê dınya o vırazeno, bê ey çiyê nêbeno. Wıni vênayışê ey deterministiko, iradeo deterministik eşto ver. Yani gorey ey iradeo serbest çıniyo. Herakleitosi ra tepeya filozofanê vênayışê Stoa no determinizm berdo aver, gorey inan dınya ke xırab bo u reyna bêro vıraştış, heme çi newe ra zey ê verêni biyêne. Yani prensibê do deterministik esto ke izıne nêdano gani kerdışanê xo kontrol bıkero. Filozofanê Stoa ra tepeya Epikurosi fıkırê xo eşto miyan. Gorey ey yew iradey Homay esto, no nêşeno bêro vırnayış. Kıştê bine ra zi iradey merdıman esto ke no gorey ê yewın qıtekêro.
Ewro ilım de her dı vênayışi zi qebul nêbenê. Çiyo ke bınê iradey yew ganiy derê nêno şınasnayış. Sendromê Alien Handi, şizofreni, epilepsi u sendromê Tourette elaqadarê iradey merdımiê.
Bibliyografiya cı
bıvurne- St. Augustine (1993). On Free Choice of the Will. Hackett Pub. Co. ISBN 0-87220-188-0.
- Dorschel, Andreas, 'The Authority of Will', The Philosophical Forum XXXIII (2002), nr. 4, pp. 425–441.
- Luther, Martin (1990). The Bondage of the Will (in German). Revell. ISBN 0-8007-5342-9.
- Nietzsche, Friedrich (1968) [1901]. The Will to Power (in German). Vintage. ISBN 0-394-70437-1.
- Norwood, Rick. The Evolution of the Will. Philosophy in Science, Vol 6.
- Şablon:Cite EB1911
- Autistics may not experience will as we understand it
- Stanford Encyclopedia of Philosophy Free Will entry
- The Will Project was a project proposed by Roberto Assagioli to explore all aspects and manifestations of the Will.
- Willpower: It’s in Your Head NYT Article summarizing some recent psychological positions and results.