Edith Södergran
Edith Södergran yew nuskar u şairê Swêdij biyo. Roc 4 nısan, 1892 dı ameya dınya u roc heziran 24, 1923 dı merd.
| Edith Södergran | |
|---|---|
 | |
| Melumato şexsi | |
| Dewlete | İmperatoriya Rusya |
| Cınsiyet | Cêniye |
| Cayê biyayışi | Sankt Petersburg |
| Biyayış | |
| Merdış | û (Roshchino de merdo) |
| Cayê merdışi | Roshchino(Werem ra merd) |
| Wendış | Saint Peter's School |
| Gure | Şair û nuştekar |
| Zıwani | Swêdki û Almanki |
Qandê sed sereyda xasekeya cüwayenı
bıvurneEmser (1992), se (100) sera şaira Swêdi Edith Södergran bi. Edith Södergran suka Rusya Sankt Peterburg dı 4 nısan 1892 ameya dınya. Piyê cı u maya cı Finland-Swêdi biyê u elaqa yê inan zi wuni wenden u nuştenı dı çınêbiyo. Maya Edith, cınyayê kêye biya u piyê cı zi nêcar biyo. Ser 1908 dı piyê Edith nêweşeya t.b.c (tüberkilos) ra mıreno u zey şıma zi zanê kı , tüberkilos o çaxana nêweşeya bê derman bi.
Çı çax piyê Edith mıreno, gıraneya (barê) cı marda cı mıl dı manena u maya cı Edith rışena mektebê do en weş. A mektebı, mektebêda en weştırê St Petersburgı (Lenıngradı) biyo. Serê dıma piyê cı şıno réhmet, Edith zi kewno senatoryum, bı nêweşeya tbc (tiberkilos). O çaxana Edith şiyês (16) serı biya.
1916 dı kıtabê xü yê "Dikter" (şiiri) neşır kena. Na kıtaba cı dı, çend şiirê ciyên meşur est biyo. A şıirê cı zi, ser hézkerdenı biya. Cayê Edith xrubê literatürê Swedi dı zaf gırd u merdım şeno vaco kı literatürê Swêdi dı rayê newe bi. Bewnê se vano şairo gırd Gunnar Ekelöf:
| Zaf şairêda gırd. Mıriçıkêda bı rumet héyf bi ma ay defın ke. Günayo ma ay defınê bını na érdı ke. Na érdı kı, zaf fıni xü ser dı lej diyo. A malê nay érdı nêbi." Nêy ra weştır kelime zi ez nêvinena. |
Şiirê xü dı Edith zaf hézkerdenı ano kar. Ma nêy weş zanê kı héyata cı dı qe kes çınê biyo. Labırê ez şena nêy vaca kı héyata cı dı jew est bi. Merdım nêy şıirê cı yê ”Dagen svalnar” (Rojo honık beno) dı bıvino. "Nıka ez ferq kena destanê cı yê gırani ser qolê mı dı" Eger enbazê cı nêbyayê Edith nêşayê nêy qısey xaseki bınuşnayê.
1917 dı Sowyet dı inqılab bı u komünisti serdemey gıroti bın qontrolê xü (xü dest) u serdemê Sowyeti zi Lenin bı. O çaxana Edith u maya cı Leningradı biyê. O wextı, Sowyeti dı vêyşaney u nêweşey bol biyo. Labırê Edith fına zi qin (inan) bı héyat keno u ser hézar u newsey u héyştêsı dı (1918) kıtabê cı yê "Septemberlyran" (Lyrayê 'Kemanê' iloni) Lyra: Namey jew instrümentê no. 1920 dı zi kıtabê xü yê "Sista framtidens skugga" (Sersiya wextê qedyayena verni) nuşneno.
Ser 1955 dı zi enbazê cı Hagar Olsson dest nuştey (mektübê) cı miyanê kıtabê xü dı ano pêser u neşır keno. Namey kıtaberda Olsson no biyo "Ediths Brev" (Dest nuştey Edithi). Nuştoxêno Swêdi (Ernst Brunner) kı ser héyata Edith doktorey kerdo, nıka héyata cı miyanê kıtabê xü dı ano pêser. Labırê heta nıka namey kıtabı cı eşkere nêbiyo. Edith Södergran, dıma kıtabê Nietzche zaf etki yê Zerdeşti u Nietzche maneno. Nuştoxêno ê bin zi kı ser Edith tesir kerdo, Rudolf Steinero. Çiyê zaf écêb esto kı o zi noyo; zaf Nuştoxê Swêdi u Awrupi bın tesirê Zerdeşt mendo. Tabi kı no zi bı kıtabê Nietzche ya ameyo sınasnayenı. Héta Hitler zi nêy vano u idoloji yê xü dı ano kar.
Ser 1923 dı, hiriso ju (31) sere kêyneka xasek, şairêda gırd u héyat hézkerdox Edith Södergran suka Karelska dı, nezdi yê kêye u érdandê ina serıdı, ay defın kenê. Zey Gunnar Ekelöf vano:
| Tı malê nêy érdan nêbi, na érdı kı, zaf fıni xü ser dı lej diyo" U raşto. Şairêna wuni hümanist, senin beno kı êy érdi ay qebul ke... |
Şıirê cı
bıvurne
Rojo honık benobıvurne-1- Rojo honık beno pêhetı şanı dı destê mı ra bışmı germey germeya guniya destê mı zeydê wesaro destê mı tepşı, tepşı qolê mıno sıpe tepşı hésreteya narineyda qolıncê mı... His kerdenı héme çira weştıro tenya jew şanı, jew şanı zeydê nêya serey to yê gıran, ser siney mı dı.
-2- Tı eşt, güla sura sinayênda xü mabêno çipandê mıno sıpe ez tepşena destanê xü yê germi güla sura sinayenda to, o yo beno wuşkı tı çımê serdı, wêhêr benê héme çirê ez êy çalmey gina, kı tı danê mı bı êya serey mı yeno cêr, ser zerida mı... |
-3- heta nıka, ewro, no jew fıno, ez wêhêrê xü vinena wuni bı xofa lerziyaya u fınêdı mı êy naskerd nıka ez ferq kena destanê cı yê gırani ser qoldê mı ka kotidıro, zey zıngıla huwatena mıno kêynekey ka serbetseteya mıno cınek biyayenda mı u qandê çıçi dêsi vıraştê çorşman dê seredê mı nıka destanê ciyê gıran, canê mıno lerzyaye tepşeno -germ- vengê wuşkeya rastey, yeno nıka mı rê verniyê mıno nazik, hewınê mıno nazik.
Tı vılıkê gêyra u meywey di. Tı piyarê gêyray u tı dengızê di. Tı ju cıni gêyray u tı rıhê di. Tı écızê... |
EzbıvurneEz macırê no welata, wuni werdi ca gıroto, zey bın gıraneya dengız dı rojo o yo çım şıkneno zere, şewqê cı zeydê helqeya u hawa xij beno mabênê ıngıştandê mı ra merdekê mı rê va, tı êsir ameya dınya u tiya dı suretê nasi çınyê. Ez si biya, o kı eştê bını dengızı ez meywa biya, o kı gırano qandê gılê xü tiya dı o yo derg biya ser vengeya hemberê kokı darı dı senin şıra corê darı, kı wuca ra merdım xij beno wuca dı pêvinenê inan çalmey hêli hêli kenê wuca dı wazena roşa u bewna teber dıma mıjı kı vıcêno, welatê mı ra... |
Çımey
bıvurne- Kıtabê Faruk İremet, Antolojiyê Şairê Swêdi-1 (antoloji, bı Zazaki) Stockholm 1995, İremet Yayınları, ISBN 91-972069-0-X
- Nûdem, ser 1992 Amor:2, pel 97-98-99-100 dı neşır biyo.