Qetliamê Tırkiyaê Gulane

Bıngehê dewleta CTwa nıkayêne ki pê cênosidan u qetliaman u tertelan eşto cı. Tewr zêde ki menga (aşma) Gulane de kıştene kewta kar. Qetliamê menga Gulane, menga (aşma) ke tede zehf qırrkerdeni ameyê vıraştene, qalê roca (gündem) Tırkiya de ca gênê, heni name benê. Çınêbiyaena der u cirananê (emberyananê) verênan, zey Ermeniyan, Uruman, Asuriyan (Suryaniyan) weziyetê Tırkiyao ewroên ra aseno. Çı esto ke heta nıka be qıseraştiye, be durıstiye dewlete nê mıletan ra uzır nêwaşto, sucê xoyê insaniyetine, raştiya cênosidi nênawa ro xo, itıraf nêkerdo, tey nêameya têri. Poşemaniye vera heta zemanê nezdi pê nê qetliaman şarpersetan xo goynaêne, wesfi daêne xo, estbiyena xeylê zıwanan u mıletan inkar kerdêne, pêro “Tırk” ilan kerdi bi.

Cênosidi

Cengê Cihanio Verên biyo viyane (mane), peyniya seserra 19ıne de dest kerdo qetliaman, sehezaran ra Ermeniy qır kerdê; heta ke 24ê Nisane 1915 ferman vet. Dıme ra Ermeniy, Asuriy, Yezıdiy, tepeya ki Yunani (Urumi, Pontosıci) kışiyay u menfi (surgın) kerdi, dest eşt mal u mılkê inan. Gorey texminan 1,5 Ermeni, mıletanê binan ra pia 2,5 milyon merdum qır biyo.

Zaniyeno ke wextê Osmanıcan ra heta be ronayışê Cumhuriyeti Dêsım çımê hıkumetan u padişayan de jû kergane biye, çend sey serre hetê qırkerden u sereştene (galme) ra emeliya ra nêgına war. Peyniya peyêne de 4ê Gulane 1937 fermanê Dêsımi vet, Zazaê Elewiy (Kırmanci, Dımıli), Kurdê Elewiy (Kırdasi), Ermeniyê ke peyser mendi biy, têde kışiyay. Vanê, na şarkıştene (cênosid) de 70 hezar insan qır biyo, 100 hezar ki rışto menfi, 10 serre Dêsım cı rê kerdo men (yasağ). Reqemê resmi ney ver de zehf cêrê, 13 hezar vanê. Seba ke dewlete realitey nê terteley inkar bıkero, no cênosid “isyan” name kerd. Halbıke, hewna ke dest nêkerdi bi qırkerdene, mıleti ra çek u tufangi day arê, aver pir u rayberi qır kerdi ya rışti surgın, tepeya ordi qelebiya cı, insano masum u bêçek, pil u qıc, ceni u cıwamêrdi, domanê sawiy pizey mae de qır kerdi.

Her çıqas ke par serwezirê Tırkiya Erdoğani medya de uzır waşt, o ra tepeya gamê da aşkerae (konkret) nêeşta.

Roştberanê Yunanan çım de 19ê Gulane 1919 a roca ke fermanê Rumanê Pontusi Deryao Siya (Qeredengız) de diyao. Serranê 1914 u 1923 miyan de xeylê merdum ameo kıştene. Reqemê texminan wertey 200 hezar u yew milyoni derê.

Nae ra 150 serre aver 21ê Gulane 1864 de Cênosidê Çerkezan u Kofkasıcan ameo meydan, o ra tepeya şaranê Kofkasya) ra xeylê qewmi, Çerkezi {Adiğey, Şapsıği, Kabartayi, Ubıxi}, Abxazi, Abazay, Tatarê Qırımi, Qumuqi u ê bini remaê, ameyê Anadoliye. Kofkasıcan ra be se hezaran (taê çımey vanê yew/jû milyon) merdum kışiyao, se hezaran ra ki goç kerdo.

Qetliamê Siyasiy

Kışta cênosidan de, dıwela ke namey cı Tırkiya nawa pıra, tede qetliamê politiki ki tarixê xoyo siya nusenê. Tainan de mılet kışiya, tainan de ki rayberê partiyê da siyasiye. İnan ra êyê ke ma amey a ma viri, nêyê (êyê ke nêmaey a ma viri, wendoği ke ma rê bınusê, ma kenime a ser):

• 1ê Gulane 1977 (1ê Gulana Gonıne) Estanbol – Teqsim (34 merdey)
• 1ê Gulane 1980 Hayrabet Hançer (Honca) (TKP/ML)
• 6ê Gulane 1972 Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan, Hüseyin İnan (THKO)
• 13ê Gulane 1980 Armenak Bakırciyan (Orhan Bakır) (TKP/ML)
• 13ê Gulane 2014 Afetê Medenê Soma (301 merde)
• 18ê Gulane 1973 İbrahim Kaypakkaya (serdarê TKP/ML)
• 28ê Gulane 2013 Sıftekerdena weqatanê Gezi de qetliamê xortan: Mehmet Ayvalıtaş, Abdullah Cömert, Ethem Sarısülük, Ali İsmail Korkmaz, Ahmet Atakan, Berkin Elvan, Hasan Ferit Gedik u Medeni Yıldırım (Lıcê de).
• 22ê Gulane 2014 Uğur Kurt (verê banê cemê Estanbol Okmeydani de qerşuna polêsi ra)
• 27ê Gulane 1980 Terteley Çorumi. Pê thızkerdena partiya şarperesta nıjadpereste MHPi Çorum de erzenê mehlay (tağa) Elewiyan ser, 57 merdumi kışiyenê.
• 29ê Gulane 2014 Rojava (Suriya) de teşkilatê terorio islamist İŞİD erzeno jû dewa Yezıdiyan ser, be desan insano sivil kışeno. Zaniyeno ke no teşkilat hıkumetê Tırkiya ra ki peşti gêno.
• 30ê Gulane 2014 Elif Çermika 64 serriye mitingê İstanbol-Qadikoyiye, 22ê Gağani 2013ıne de derba qazê polisi gêna, 159 roci nêweşxane de mendene ra tepeya heyatê xo kena vındi. 

Fotogaleriye

• 
  Afetê Medenê Soma dıme ra mezeli daê a
• 
  1938, Dêsım, Xêçe. Şari benê, qır kenê
• 
  Tsitserrnakaberd, abıdey cênosidê 1915i, Yerêvan