Vewre: vore, vare, vewrı

Zazaki de qısey (vate) "kari / Schnee / snow" rê hirê varyanti estê:

• vewrı (fekê Çermug-Soyrege, Diyarbekır)
• vore [vor] (Dêsım, Palo-Bingol)
• vare (Varto, Bingol, Pılemoriye, Xınıs)

Nê zi wına/niya vaciyenê:

• Vewrı varena
• Vore varena
• Vore vorena
• Vare varena

Pers naca noyo: Ninan ra kamci oricinali rê nezdi mendo ke, merdım standardizasyon rê bıgêro (bıcêro)? Diyalektanê Zazaki de xeylê vuriyayışê vengan estê. Kamci qıse se vuriyo, pê têversanayışê zıwananê binan ra merdım şeno veco meydan.

• İrankiyo kıhan de eno qıse wına/niya biyo: *vafrâ-
• Kırdaski: berf
• Soranki: befr به فر
• Farski: bärf برف

Se ke aseno, Soranki İrankiyê kıhani ra tewr nezdi mendo, çıra ke diftong –ef- nêvuriyo.

No diftong nê qıseyan de zi esto:

• Zazaki: hewt ( > hawt > hot)
• Kırdaski: heft
• Farski: häft هفت

• Zazaki: kewtene (>kotene>kutene) [koka waxtê nıkay: kew- (>ku-)]
• Kırdaski: ketın [koka waxtê nıkay: kev-]
• Farski: käftän (endi nêvacino) كفتن

• Zazaki: gırewtene (> gırotene> guretene)
• Kırdaski: gırtın
• Farski: gereftän گرفتن

Zazaki de tayê hetan de hewna vanê "gırewtış/gırewtenı", oyo ke eslê xo ra en nezdiyo, yanê mı çım de ganê (gereke) “gırewtene” standart bo, waxtê nıkay ki “gên-”, subjontif de zi “bıgir-” bo.

Fekê cori de tayê dewanê Xozat, Kêği u Bingoli ra qeyr “g” kerdo “c”: cên; bıcê/bıci;

‘gırewt’ zi biyo ‘gırot’, dıma zi ‘guret’.

Xeylê qıseyan de zi ı-o biyo u-e, coka zi ‘gırotene’ biyo ‘guretene’

Enê qıseyan de zi çewta vokalanê ı-o biya u-e:

• pıro: pure
• tıro: ture
• mıloçıke: muleçıke (morcela)
• mışone: muşene
• gılor: guler
• xıloke: xuleke

Yew zi qısey “ayakkabı / schuh / shoe” rê (ma de vanê postal):

• sewl > sol

Fekê Çermug-Soyrege de no varyant esto, merdım ganê (gereke) “sewl” bıgêro.

Merdım şeno,, zewbina zıwananê İrankiyan ra mısal bıdo, feqet netice Zazaki rê nêvuriyeno. Diftongo ke İrankiyo kıhan de “-af-” biyo, Zazaki de veraneyê xo –ew- beno.

Eno biyayış zi esto ke, eno diftong –ew- tayê fekan de vuriyo, biyo –o-, -aw- ya zi –u-. Tewr zêde fekê Palo-Bingoli, o ra dıme zi fekê Dêsımi de eno vuriyayış kewto kar.

Mısali:

• kewtene: kotene
• zewt: zawt, zot
• hewt: hawt, howt, hot
• çewt: çot
• hewn: hon
• hewr: hor
• emşew: emşo (ez vaci, her fek de endi biyo “emşo”, nae ver emşo standart bo)

Bêrime anciya qısey ma “vewrı; vore; vare” ser. Se ke cor de izeh bi, İrankiyo kıhan de diftong –af- Zazaki de –ew- beno. Diftong –ew- tayê fekan de biyo –o-: Vore.

Naye ra zi “vafrâ-“ ra varyanto tewr kıhan Zazaki rê “vewre” beno.

Peki, varyant “vare” de çıra “a” esto? Qıseyanê binan de zêdewaxt eke vengo kıhan “a” biyo, vuriyeno be “o”. Hema qıse “vare” tek u yew istısnao ke “o” biyo “a”. Sebebê xo zi noyo ke waxtqese “varayene” de “a” ra tesir biyo, biyo zey harmoniya vengi. Yanê Dêsım de varyantê kıhani ra tewr nezdi Xozat-Vacuğe de vanê: “vore varena”. Feqet fekê cêri hetê tarıxi ra tewr formo kıhano: “vewrı varena”.

Fıkrê mı zi noyo ke, serba areze u zelalbiyayena zıwanê nuştene, ê grameri zi , “vewrı” nê, “vewre” bo.

Elaqa “varayene” (yağmak, regnen, to rain) be “vewre” çıniya. Elaqa “varayene” be qısey “varan (> varon)” (şiliye, yağer) esta. Tayê fekan de vanê “varan vareno” (şiliye varena, yağer vareno). “Şiliye” wına/heni aseno ke Kırdaskiyo, “Yağer” zi Tırkiyo.

“Varan” Zazakiyo. Qısey “varan” enê qıseyan ra yeno pêra: “var-” u peybend (sufiks) “-an”.

No peybend Farski de zaf kewno kar. “Varan” xas Zazakiyo, çıra ke veng “v” cı rê xaso. Naye no xusus ra zaneno ke, tayê qıseyê ke Zazaki de be “v” ver kenê cı, Partki u Avestki de zi be “v” biyê, labelê Farski u Kırdaski de be “b” vanê.

• Zazaki: varan vara
• Farski: bârân bârîd باران باريد
• Kırdaski/Soranki: baran bari

Na qesey rê standart wına/niya vaciyeno:

• Varan vareno
• Vewre varena

Çımey

• http://www.zazaki.de/zazaki%20ser%20nustey.htm Archived 2009-03-10 at the Wayback Machine