Farski
Farski (be Farski: فارسی Farsi ya zi زبان فارسی Zebân-i Fârsi), yew zıwanê Hind-Ewropao u aidê keyey zıwananê İrankiyano, ê İrankiyê verocê rocawanio. Texminen 110 milyon merdım Farski qısey keno. Dewletanê zey İran, Efğanıstan u Tacikıstani de Farski zıwano resmio. Farski İran, Efğanıstan, Tacikıstan, Uzbekıstan u Korfezê Farsi sero qısey beno. Zıwanê şarê antiki Persan ra veciyo miyan.[1]
| Farski | |
|---|---|
| Zıwano tabii | |
|
 | |
| Melumat | |
| Dewlete û mıntıqeyi | İran, Behreyn, Kuweyt, Efğanıstan, Pakıstan, Tacikıstan, Ozbekıstan, Rusya û Yewina Emiranê Erebi |
| Amarê qıseykerdoğan | 45 000 000 |
| Ware | İran |
| Kodê zıwani | |
| ISO 639-1 | Fa |
| ISO 639-2 | Per |
| ISO 639-3 | Fas |
| Glottolog | Fars1254 |
| Ethnologue | Fas |
| Xısusiyetê zıwani | |
| Topolociye | Kes-Obce-Fiil |
| Modo gramatik | Indikativ, subjonktiv, kipê emıri û kipê waştışi |
| Alfabe | Alfabey Farski û Arabic script |
| Keye |
Zıwanê İrani
|
Farski u fekê cı dewletanê İran, Efğanıstan u Tacikıstani de statuyê zıwanê resmi derê. Gorey CIA World Factbooki Farski ma u piyê nezdiyê sey (100) milyon merdımio İran, Efğanıstan, Tacikıstan u Uzbekıstan de. Hindıstan u Pakıstan de zi qısey beno, amarê qalkerdoğanê cı zafo. Serra 1006 de waziyao ke Farski "Zıwanê Ma u Piyiyo İnternasyonal" bıweçiniyo UNESCOy ra.
Farski, be seyan serri zıwanê kulturiê Asya Miyanêne,verocê Asya u Rocvetışê Miyani u zıwano prestijın biyo. Wıni zi Farski zıwanê embıryani gırewtê bınê tesirê xo Asya Miyanêne, Kofkas u Anadoliye de, bilxasa zıwanê Tırki. Tesirê Farski zıwananê Mezopotamya u Erebki sero zi taynê.[2]
Kışta bin ra Farski alemê İslami de zıwano dıyın şınasiyao, klasikanê İslami bilxasa tesawuf Farski de nuşiyao. Heto şıir u melodi ra gırano. Şeno bıçarniyo a edebiyati.[3]
Kolonizasyonê İngılızan ra ver Hindıstan u dormey (çorşmey) cı de zey zıwanê dıyıni yew eraziyo hira de gırweniyao. Verocê Asya de zıwanê kultur u edebiyati biyo. Demê İmperatoriya Moğoli de zi zıwano resmi vêniyao. Coka zi ewro zıwananê ena mıntıqa Hindustani, Keşmirki, Pencabki, Sındki, Guceratki, Bengalki u Telugki de tesirê Farski şeno bıvêniyo u edebiyatê İrani siniyeno. Bilxasa Urduki Farski, Erebki, Tırki u zıwanê verocê Asya ra vıraziyao. İmperatoriya Moğoli de mıntıqanê mısılmanan de zaf gırweniyao.
Rıçıkê zıwani bıvurne
Farski, İV miyanê serranê 550-330 de, şarê Parsa ke İran vısto xo dest, zıwananê inan ra yeno. Farski pê namanê Farisi, Farsî, Parsi şınasiyeno. Key Farski biyo zıwanê İmperatoriya Persio resmi, eraziyê do gırd sero qısey biyo miyanê sinoranê imperatori de. Heta İngılızan Farski kerdo yasağ Hindıstan de seserra heştêsıne (18.) de, zıwanê mehkeme biyo. Delhi de Qela Sûre sero wıni nuşiyao:
Cokao ke Farski pê alfabey Erebki nuşiyeno u herfa "p" tey çıniyo, Parski ra vıriyo u biyo Farsi. Farski demanê verênan ra heta ewro zaf vıriyayışo gırd diyo hama ewro wıni kategorize beno:
- Farskiyo Kıhan
- Farskiyo Miyanên
- Farskiyo Klasik
- Farskiyo Newe
Fekê Farski bıvurne
- Farski: İran de (ebe Alfabey Farski nusiyeno)
- Dariki: Efğanıstan de (ebe Alfabey Farski nusiyeno)
- Taciki: Tacikıstan de (ebe Alfabey Kırilki nusiyeno)
Alfabey Farski bıvurne
Alfabey Farski de 32 (hirıs u dı) herfi estê:
| Rêze | Be herfanê Erebki | Namey herfan | Be herfanê Latinki [wendışê cı] |
|---|---|---|---|
| 1. | ﺍ | alef | a [e], â [a], e [ê], î, o, û |
| 2. | ﺏ | be | b |
| 3. | ﭖ | pe | p |
| 4. | ﺕ | te | t |
| 5. | ﺙ | se | s |
| 6. | ﺝ | jîm | j [c] |
| 7. | ﭺ | che | ch [ç] |
| 8. | ﺡ | hâ | h |
| 9. | ﺥ | khe | kh [x] |
| 10. | ﺩ | dâl | d |
| 11. | ﺫ | zâl | z |
| 12. | ﺭ | re | r |
| 13. | ﺯ | ze | z |
| 14. | ﮊ | zhe | zh [j] |
| 15. | ﺱ | sîn | s |
| 16. | ﺵ | shîn | sh [ş] |
| 17. | ﺹ | sâd | s |
| 18. | ﺽ | zâd | z |
| 19. | ﻁ | tâ | t |
| 20. | ﻅ | zâ | z |
| 21. | ﻉ | eyn | ', a [e], â [a], e [ê], o |
| 22. | ﻍ | gheyn | gh [ğ] |
| 23. | ﻑ | fe | f |
| 24. | ﻕ | qâf | q |
| 25. | ﻙ | kâf | k |
| 26. | ﮒ | gâf | g |
| 27. | ﻝ | lâm | l |
| 28. | ﻡ | mîm | m |
| 29. | ﻥ | nûn | n |
| 30. | ﻭ | vâv | v, o, ou [ow], û |
| 31. | ﻩ | he | h |
| 32. | ﻯ | ye | y, î, û |
Amarê Farski bıvurne
| Reqem | Farski | Zazaki |
|---|---|---|
| 0 | sefr | sıfır /nên |
| 1 | yek | yew /jü |
| 2 | do | dı |
| 3 | seh | hirê |
| 4 | chehâr | ç(ıh)ar |
| 5 | pench | panc |
| 6 | shesh | şeş /ses |
| 7 | haft | hewt /howt |
| 8 | hasht | heşt |
| 9 | noh | new |
| 10 | dah | des |
| 11 | yâzdah | yewndes /des u jü |
| 12 | davâzdah | dıwês /des u dı |
| 13 | sîzdah | hirês /des u hirê |
| 14 | chehârdah | çarês /des u çar |
| 15 | pânzdah | phancês /des phanc |
| 16 | shânzdah | şiyês /des u şeş |
| 17 | hafdah | hewtês /des u hewt |
| 18 | hîjdah | heştês /des u heşt |
| 19 | nûzdah | newês /des u new |
| 20 | bîst | vist |
| 21 | bîst o yek | vist u yew |
| 22 | bîst o do | vist u dı |
| 30 | sî | hirıs |
| 40 | chehel | çewres |
| 50 | panjâh | phancas |
| 60 | shast | şeşti |
| 70 | haftâd | hewtae |
| 80 | hashtâd | heştae |
| 90 | navad | newae |
| 100 | sad | se |
| 200 | devîst | dısey |
| 300 | sîsad | hirêsey |
| 400 | chehârsad | çarsey |
| 500 | pânsad | phan(c)sey |
| 600 | sheshsad | şeşsey |
| 700 | haftsad | hewtsey |
| 800 | hashtsad | heştsey |
| 900 | nohsad | newsey |
| 1000 | hezâr | hezar |
| 10000 | dah hezâr | des hezari |
| 100000 | sad hezâr | se hezar |
| 1000000 | milion | milyon |
| 1000000000 | miliârd | milyar |
Rengê Farski bıvurne
| Farski | Zazaki |
|---|---|
| âbi | khewe, hewz |
| banafsh | bınewş |
| khâkestari /tusî | gewr |
| nârenji | narance |
| qahveyi | qehwereng |
| sepid/sefid | sıpê |
| sabz | zergu, kesk, hewz |
| siyâh /meshki | siya |
| sorkh /qermez | sür |
| sormeyi /lâjverd | laciwerd |
| sûrati | pembe |
| zard | zerd |
Fêlê Farski bıvurne
| Farski [rıstımê wextê nıkay] | Zazakiyo Standard |
|---|---|
| âmadan [ây] | amayene |
| bârîdan [bâr] | varayene |
| bûdan [bâş] | biyene |
| dânestan [dân] | zanayene |
| dîdan [bîn] | diyene, vênıtene |
| fahmîdan [fahm] | fam kerdene |
| gereftan [gîr] | gırewtene |
| goftan [gûy] | vatene |
| kardan [kon] | kerdene |
| khandîdan [khand] | huiyayene |
| kharîdan [khar] | herinayene |
| khândan [khân] | wendene |
| khâstan [khâh] | waştene |
| mândan [mân] | mendene |
| neveshtan [nevîs] | nuştene |
| porsîdan [pors] | persayene, pers kerdene |
| raftan [rav], shodan [shav] | şiyene |
| sûkhtan [sûz] | veş(n)ayene |
| shenîdan [shenav] | eşnawıtene, eşnayene |
| shostan [shuy] | şütene |
| tarsîden [tars] | tersayene |
Tayê çekuyê Farski be zıwananê binan bıvurne
| Zazaki | Tırki | Kurdki | İngılızki | Farski |
|---|---|---|---|---|
| balışna | yastık | Balgeh | pillow | bâleş |
| şikiyayene | yapabilmek | kanîn | can | şeveden |
| uca-ita | ora-bura | vêder-wêder/êre | here | anca-inca |
| şıma kerdêne | siz yapıyordunuz | we dikir | you were doing | şoma kerdenîd |
| o nêşeno/a nêşena | o yapamıyor | ew nikane | he can't | u nêmişeved |
| herinayene | satın almak | kirîn | buy | xariden |
| esto | var | heye | available | hest |
| masayene | şişmek | verimîn | to swell | amasadan |
| bermaene | ağlamak | girîn | cry | gerye kerden |
| şımıtene | içmek | vexwarin | drink | aşamiten |
| mı rê | bana | ji min re | to me | be man |
| to rê | sana | ji te re | to you | be to |
| şıma rê | size | ji we re | you | be şomâ |
| ma rê | bize | ji me re | us | be mâ |
| biya! | getir! | wêne!/bîne! | you bring! | biya!(false) |
| Ewro tu çıturiya/senêni? | Bugün nasılsın? | Îro tu çerî/çawanî? | How are you today? | Emruz to çetori? |
| waştene | istemek | xwastin/wîştin | to want | xâsten |
| amordene | saymak | hejmartin | count | şamorden |
| Namê şıma çıyo? | Adınız nedir? | Navê we çiye? | What is your name? | Nâme şomâ çist? |
| rêsnayene | yetiştirmek | gıyandın | bring up | resaden |
| gırewtene | almak | standin/gırtın | to take | geriften |
| kerdene | yapmak, etmek | kırın/kırdın | to do | kerden |
| merdım/merdek | adam, insan | mirov/meriv | people | merdum |
| estor | at | hesp | horse | asp/astar |
| hengure | üzüm | tirî | grape | engur |
| ardene | getirmek | anîn/awırdVn | bring | averden |
| Heq/Homa/Caro | Tanrı | Xwedê/Yezdan | God/Deity | Xoda |
| bêçıke/gışte | parmak | tili/bêçî | finger | angoşt |
| mase/mose | balık | masî | fish | mahi |
| tari | karanlık | tarî/tîrîc | dark | tarîk |
| vızéri | dün | duh/dwêne | yesterday | dirouz |
| waşti | sözlü/nişanlı | dergistî | fiance | nâm-zad |
| xoz | domuz | beraz/werez | pig | xok |
Nımuneyê Farski bıvurne
| Farski | Zazaki |
|---|---|
| Namê şoma çist? (qiseykerdena rociye: çiye) | Namey şıma çıko/çıto/çıçiyo? |
| Namê to çist? (qiseykerdena rociye: çiye) | Namey to çıko/çıto/çıçiyo? |
| Ehlê koca hastî? (qseykerdena rociye: kocayî) | Tı koti raê? Tı kamca ray? |
| Çetori? | Tı Senênê/senênay/çıtewray (çıturia)? |
| Farsi midânid? | Şıma Farski zanenê? |
| Ârê midânem | Heya, zanenan |
| Ne, nemidânem | Nê, nêzanenan. |
| Sâ'et çend e/(-est)? (qiseykerdena rociye: çende) | Saete çenda? |
| To çend sâli/Sâle to çend est?/To çend sâl dârî? | Tı çend serriyê/serriyay (Çend serri deray)? |
| Se rûz e(-st) kê henûz çîzî nexordem | Hirê rocio ke mı hewna çiyê newerdo. |
| Destê to derd nakonad!/nabinad | Destê to derd mevêno/nêvino! |
| man miravam | ez şonan (ez şınan) |
Beyannameyê cihanio heqanê merdımi -Bend 1 bıvurne
Zıwanê Farski bıvurne
همه مردم آزاد به دنیا میآیند و از جهت حیثیت و حقوق با هم برابرند. همه دارای هوش و وجدان هستند و باید با یکدیگر با روح برادری رفتار کنند.
Hameye merdom azad be donya miyayend va ez cehetê heysiyet va hoquq ba hem beraberend. Heme darayê hûş va vêjdan hestend va bayed ba yekdiger ba ruhê beraderî reftar konend.
Zıwanê Zazaki bıvurne
Heme merdım xosere yeno dınya u cihetê heysiyet u huquqi ra têdüş rayê. Heme wehêrê heş u wıcdaniê u lazımo ke yewbinan de be ruhê bırayiye bılewiyên.
Çımey bıvurne
- ↑ http://www.kwintessential.co.uk/language/about/persian.html
- ↑ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/452843/Persian-literature/277134/The-proliferation-of-court-patronage?anchor=ref997402
- ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2016-03-03. https://web.archive.org/web/20160303191652/http://www.persiandirect.com/articles/2004/july/id_00003.htm.
 Wikipediya, be zıwanê Farski esta.
|