Zazakipediya:Politika dı mana ixanet u ajani

İxanet her wext ameyo vatenı u tarix ra qe vini nêbiyo. Labirê ma na qısada ixaneti ra çıçi fam kenê? İxanet çıçi yo? Merdım kêrê, kami rê vano ney ixanetey kerdi? Bı qısedê ixaneti ya piya her wext no qıse zi yeno vatenı. Vanê no merdım ajano. Ajan biyayenı u ixanet kerdenı zey pê niyê. Hergı jew bı seredê xo ya qıseyêna u ca ca maney danê ifade kerdenı. Yanê maney nê wırna qısan zi zey pê niyê.

İxanet u Ajan

İxanet: Bı wastenda xü ya, bı zanayena xırabey kerdenı u bı perana yan zi çiyê do bı qiymeta informasyono mühim rotena.

Ajan: O kı qandê hêsabdê dewletna kar keno, gürweyoxê istixbarattê a dewleto, oyo.

Laberê dı ma dı nê wırna qısan kar ardenı bol reheta. Qandê kami beno wa bıbo, ma senê kar biyarê u vacê: -No merdım ajan o, yan ixanetkaro. Labirê kes nêseno vaco: -Qandê çıçi no merdım ajan, yan xayino.

Wexto kı merdım hereketê ra abırıyo, merdım beno xayin, ixanetkerde yan zi ajan. Wexto kı jew fıkrê jewi hes nêkeno yan zi fıkrê ney nino hesabdê cı, hıma qülpê nano pa, cı rê iftıra keno u vano: -Diqet bikerê o merdım ajano.

Merdım bı fıkrê do neweya bıvıciyo sardê xü ver, no fın zi ê bini vanê: -No fıkır fıkro newe niyo, no taqtikê dewletandê kolonyalistano. Dewletê kolonyalisti wazenê ma parçe kerê. Heger wuni nêbo qandê çıçi nê bı fıkrê do newe ya vıcênê ma verni. Hereketê ma estê, ma yê dı nê hereketan miyan dı gürweyenê, ê zi senê bırê ma miyan dı kar bıkerê u bigürweyê. Fıkırdê wunasinan rê vanê fıkrê konservatif/muhafazakar. Yani fıkrê xü yê kıhani muhafaza kenê. No yeno çı mane? Bêrê ma het.

Welatê dı sarê miyan dı qedemey (sınıflar) estê. Nê qedemey qandê xü, qandê xürübandê xü u hereketandê xü vırazenê. Jew-biyayena gürweyoxan (isçi), jew-biyayena xocayan/müaliman, xezeteciyan, tıxtoran, awukatan, segırtan, wendoxan/telebeyan, sosyalistan, anarşistan, komünistan, nasyonalistan u herwına.

Bı no sekla, bı no hesaba sarê welatê beno dewlet. Yani sartê dewlet-biyayenı, dı nê kêberan ra ravêrdena beno. Zazayan zi newe newe xo diyo, xo sınasnayo u destê xü esto nê çiyan, vinayenê xü akerdê, wasten u vatenê xo estê meydan u newe newe ê yê sareyda xo dı, xo-diyayenı dı benê net u zelal.

Nasyonalist u Demokrat

Tabi no zi bêrisk niyo. Riskê cı çıçi yo? Riskê cı noyo kı, fınê ra bıbê nasyonalist u ma vero bıbê bend. Tabi na nasyonalizmi ma pawıtê u zekı ma pawıtê wunasin zi bı u vıjiyê ma verni. Ze insanêdo Zaza u demokrat wastenê ma lazımo nêbê.

Vanê hemver heme kolonyalistan ma bıbê, bıvıjiyê u ma hemver dısmen-biyayena saran u ê insanan bıbê. Lazımo ma pasti bıdê heme serehewadayenandê sarandê bındestan u inan heti cay xü bıgirê. Ma dısmenê nê saran niyê, ma dostê cıyê.

Ma xayin niyê, ma verkewtox u vırnayoxê (devrimci) u ma bı fıkırêdo newe ya xü esto meydan u ma pasti dayoxê sardê xü u sardê xü rê wahêr vıjyayoxê. Sosyalist-biyayena ma zi vanê esasiyetê çım-gırotayenı nêbo, esasiyetê çım-akerdenda sardê ma bo. Lazımo ma qandê heme vinayenan u fıkırandê pêra ca bı cayan, zey pê niyan akerdê bê.

Nê fıkırê wunasini u nê diyayenê akerdey sarê ma ravey benê. Bı vinayisdê xü ya gerek ma bı çımêdo newe ya bewnimı dınyay ra. Vatenandê vengan ra gerek ma xü duri finê. Vatenandê zey xayin u ajaniya.

Wato kı Alexander Mekadoni sinoranê xü yê bahdoyênan vineno, bermeno u vano: -Welatê mı nêvarda isqal kerd. Nıka ez do kamci welat u erdi isxal kera?. Çım-veysaney nêweseya en gırda. Merdımê kı wastena cı naya ê merdımi merdımê nêwesiyê. Nêweseya wunasinı heqê sarandê binan erzena lıngan bın u xo lıngan bındı pelçıqnena. Na nêwesey zi dı rıhdê insanandê narsistan dı peyda beno. Yani na nêwesey a ez eza gama sıfteyêna nêweseyda diktatoreya. Dı nê nustedê xü di ez nêwazena heme namanê nêwesey bınusna.

Merdım o kı nêweseya narsizım cı dı esta, o dı ê merdımi dı nêweseya sizofreni, nêweseya paranoya u ê bini estê. Dısmen kam o? Gerek dı no tesbit dı heme Zazay jew bê, pasti bıdê pê u pê hetı ca bıgirê. Hetan kı ma dısmenanê xü wes nêsınasnê, ma nêsenê xetanê kar u bardê xo rast kerê u akerde akerde ray berê. Demo kı ma xetanê ray siyayenda sardê xo zelal nêkerê, ma do seranê inan têmiyan kerê u fikirê do nezelal vejimi cı ver. O wext sarê ma do nêzano kamci rayo siro. Sarê Tırkan yan zi sarê sarandê binan dısmenê ma niyê, sistem u kerdenê inanê nêwesi, zordarey u zordestey, tahda u zülımê inan dısmenê ma yê. Dısmenê ma ê merdımê kı, ê rosnayoxê kı, ê hereket u partiyê kı biyayena ma, sareya ma Zazayan inkar kenê ê yê. Ma dısmenê saran niyê, ma dısmenê bêbextey, çımsurey u ê diktatoreyê. Ma dısmenê merdımê kı xü u sarê xü benê rosenê sarna ê inanê. Ma dısmenê zurker u inkar-kerdoxanê.

Sarê kı pê miyan dı heyatê xü domnayo, ê saran pê gan-verdayenı, kar u gürweyê merdımandê tariyan u ê destandê siyayano. Na politika, politikaya dı saran pêverdayenı u pêdı sıknayena. Kamê ki dawaya Zazayey kenê, ê merdıman konferansan ra teber-estenı (ê konferansi qandê heme merdıman u saran akerdeyê), inan pelçıqnayenı u inan rê xeberi-dayenı çewto. Politikaya wunasin yarmeteya dewleta Tırkan kena. (Lazımo merdım insanandê wunasinan ra bıterso. Ka ê çıçi yê u karê inan çıçi yo?).

Hewna kı çiyanê xıraban dest pey nêkerdo vanê kes verniya cı bıgiro. Wexto kı dest pey kero zi mesulê nê çiyan ê merdımê fıkır kıhani u nasyonalisti mesulê nê çiyanê. Merdımê wunasin qof, peyramendox u fıkır kıhanê kı politikaya winasinı vılla kenê u fitneyey fênê dı saran miyan ê mesulê nê çiyanê. Ma nê merdımanê wunasinan zaf rınd sınasnenê. Wextê cı biro ma do nê merdıman dı qonferansan dı, kombiyayenan dı, veyvan dı, sên u sênayan dı teshir bıkerê u bıdê eskera kerdenı. Merdımandê wunasinan rê ma yê nay vanê: -Tehditê sıma, ma rayda ma ra nêkenê u duri nêfinenê. Vanê, sıma na juwerı wes bızanê!. Ma nêwazenê nêwesey ma miyan kewo, ma küçan dı pê dımı kewê u pê rencide bıkerê.

Dı çı estê vanê merdım pêra abırno

1. Ê kı vanê: -Nê qandê destê siyay kar kenê. Ê wazenê serê nê meselan u rasteya nê meselan bıgirê u bıdê virakerdenı.
2. Ê kı na mesele dı nêsenê akerdayenê newey vırazê, ê na mesela ra remenê. Na remayena inan zi bızanayena niya, bı nêzaneyenda inan ra yena.

O çiyo kı sıkê merdımi anceno noyo: Merdımê Kırdasi, Tırki nê, ê kı kokê inan Zazayo u ê bı xü Kırdasan yan zi Tırkan miyandırê, en bolki ê yê yenê ma ser. Qandê kı ê Tırkan ra Tırk, Kırdan ra Kırd biyê. Merdım xü seni vineno u seni ifade keno, o heqê eyo, ma ey rê çiyê nêvanê. Ema ez wazena tay embazan rê nay vaca: -Sıma yê Tırkan, Kırdasan miyan dı gürweyenê ma yê sıma rê AJANİ, XAYİNİ nêvanê. Qandê kı ma zanê vatena ajan u xayini yena çı mana. Qandê ê embazan objektif, yan zi sübjektif ma nêvanê ê xayini yê. Nê vatenê wunasini gürweyê merdımandê zane u rosnberan niyo. Embaz u dostê delali ê vatenê kı sıma yê qandê ma vanê, ê vatenan werzanê qandê xü, yan zi dısmenandê ma yê goni rıjnayoxan rê.

Fasizma C.T. (Cumhuriyetê Tırkiya) bı nımıte, bı xofey a politika ya xü ya asimlasyoni Zazayan ser u ê sarandê binanê minoritetan ser ramena u ma bı ê sarana piya hemver nê çiyanê u ma yê hemver asimilasyon, qetliyaman bı inana piya xover da u ma yê danê. Ma lejdê inan dı zi bı inana bi.

Labirê ewro ra tepya do wıni nêbo. Sertê ma do bıbê u ma do bızanê ka ma do kêya piya bıgırweyê. Kamê kı idolojiyê ma, kameya ma, sınasnameyê ma qebul bıkerê u ma zey sarandê binan sarê do xoser bıvinê, ma do bı inana piya bıgırweyê u bı inana piya lejê serkewtenı u serbesteyda xo bıkerê.

Hereketê kı, partiyê kı. sexısê kı serehewadayena ma Zazayan qebul kenê ma bı inana kar u barê sareyda xo ray benê. Jewbi ma bı inana ray nêsinê, qandê kı ferqê inan u ê binan pêra niyabırêno. Çiyo kı serdestiyê ma rê kenê ewro ê yê wazenê ê çiyan ma rê bıkerê. Sıma bê sıma merdımandê wunasinana ray sinê? Rayê ma pê qebul kerdena benê jew, zewbi pêra abırênê. Vanê ê na juwerı zi rınd bızanê ma nêwazenê u ray nêdanê merdımê kı layıqê insan u insanetey niyê lınci berzê ma u lejdê ma. Wa ê sirê xo rê karna bıkerê.

Dı nê meqaledê xü dı êz wazena taynan hewn ra ayakera u peyhesnayenêda zaf mühimi rafina çıman ver. İstixbarat u qüwetê C.T. yan zi ê binan wazenê dı bendey ma miyan finê, ma verdê gandê pê u pêdı bıdê kıstenı. Ya dıdinı wazenê bı namedê ma ya ma miyan dı xürübi virazê kı nê xüribi ma tecrit bıkerê. Tecrit-kerdena inan nino no mana kı ma lejê xü rosenê, inkar kenê yan zi nêdomnanê.

Eksê cı ma lejê xü kokêdê mezbuti sero karıto. A leyma kı, a lekeya kı ê wazenê ma çarero dê, ma do bı zanayena, bı mantıqa, bı demokrateya, bı rosnbereya a leka xo çarero nêdıskınê, berê peyser çaredê inan ro dıskınê. Labirê hetan u hetan ê do nêsê ay xo çare ra pak kerê. Viradı inan heta torinandê torinandê inan zi a do bı inana siro.

Lazımo ma sarê Zazayan, zane, demokrat u rosnberê Zazayan destanê xo hetê pêya derg kerê, destenê pê tepêsê, pêrê wahêr bıvıziyê u ray nêdê kı xürübê nêwesi ma miyan kewê yan zi ma miyan dı ca bıgirê. A dıdinı vanê ma ray nêdê kes fek berzo ma, sardê ma. Lazımo ma xürubanê xü, enstütüyanê xü u partiyanê xü bı destandê xü ya vırazê." Wa kesna namey ma, namey sardê ma kar niyaro u qandê menfehetê xü ma nêgırweyno.

Kamê kı, sarê k, xürübê kı, partiyê kı, hereketê kı ma Zazayan inkar kenê ê diktatori yê, sovenistiyê u ê dı rayda kolonyalizmê dı rê. Nê qısandê wunasinan ra, tehditandê inan ra jew Zaza nêterseno u ê bı nê çiyana nêsenê çımanê ma bıtersanê. Kültürdê ma Zazayan dı vanê ters çınêbo u çıniyo zi. Xü ra merdımo kı terseno o na mesela dı çıniyo. O ki terseno o rewnayo teslim biyo u xo roto sarnay yan zi lejê sarnay keno. O ki terseno o rewnayo sarê xü u xü rotenırê hazıro.

No lej seni lejê ma Zazayano se, wıni zi lejê ê sarandê binanê bindestano zi. Dı nê lejdê ma dı ma wazenê heme Zazay jew bê, heme piya bêrê pê hetı jew gan u jew beden bê. Ma do dı nê lejdê xü dı zi na juwerı bıkerê, sarê xü biyarê pê hetı hergı jewdo militanê sardê xü u ê na dawada xü bo. Emeleya ma bı sardê ma yena u ma nê çiyan inan ra posenê.

Wastena ma, vanê her Zaza bı saxsıyetê xü ya, bı lejdê xü ya, bı kameyda xü ya, bi sınasnamedê xü ya sarandê dınyay miyan dı cay xü bıgiro. Sarê ma Zazayan, lac u keyney, way u bırayê ma werzê lıngan ser bı çaredo akerdeya xü berzê meydan. Sıma do bı zanayenda xü ya, bı cesaretê xü ya, bı serehewadayena ser kewê u birê sınasnayenı. Kes bı fıkrandê xü yê newana, bı fıkır do newe ya nêbenê xayin, nêbeno ajan.

Vanê sıma sardê xü rê, sınasnamedê xü rê bıbê militan. Tarixê ma bı serehewadayenan ra pıro, labirê çı heyf kı saranê binan xü rê kerdo mal. Ma goniya xü rıjnaya saranê binan pa xü rê siyaset vırasto. Ewro ra tepya vanê no wuna nêbo. Çiyê ma, serehewadayenê ma, wa sardê ma rê mal bê. Bı serehewadayenandê sıma yê newana, serehewadayenê kıhanido birê zıwan u newe ra malê sardê ma bê. Wa sarna gonida ma ser, serehewadayenandê ma ser xü rê siyaset u camêrdey nêkero. Politikaya ma ya newe vanê na politika bo. Politika sardê ma, sınasnayena sardê ma bo.

Vanê sarê bini zi na politikaya ma ya newê nêkero politikaya ixanetey. Heqê kesi zi na juwerı rê çıniyo. Serbestey wastenı heqê heme saran u ê Zazayana zi. Na politika u nê wastenê sarandê bındestan nêsenê bıbê politika ixaneti.

Çımey

• Zaza Press Archived 2020-02-24 at the Wayback Machine ZazaPress Amor jew (1)