Engizisyon
Engizisyon (Latinki: inquisitio, persenayış) mehkemeyo ke Kılisa Katolike ra bestiyao. Engizisyon be qeraranê xo, vênayışanê xoyê dini u politikan ra piya, merduman namê Engizisyoni ra zaf qal kerdo. Sistemê Engizisyoni esasên veroc u rocawanê Fransa u İspanya de u verocê Almanya u İtalya de guriyao. Merdımê ke tepışiyayi persenayış rê gêriyayış ra ver, zindanan de tepışiyayi.
Papazan engizisyono verên Fransa de Toulouse de vıraşto. Raver heqê engizisyoni kemi biyê hema serre be serre, game be game Papazan heqê engizisyoni kerdê hera. Papazan idarekerdışê dewletan vıstê ra destê xo, kamci merdumo ke verba Kılisa Katolike de vınderto Papazan o tepışto u gêriyao bınê çımi.[1]
Rahibanê Katolikan (papazan) be engizisyoni ra merdumi tersnê, merdumi rê cezayê zaf pili u xofıni dayê, inan metodê xırabıni guriyê. Ornagên cezaya qorayışê ga ra gore kamo ke sucê cı est vêniyayêne, papazan o eştêne pizey ga u dıme ra o merdım zerrey pizey ga de adır sero erziyayêne u o merdım zerrey pizey ga de serê adıri de merdêne. Merdımo ke papazan sucê cı esto vato, ey qazıx sero nıştêne ro u qazıx yew hetê xo ra kewtêne u heto bin ra veciyêne u qurban hêdi hêdi merdêne. Engizisyoni ra piya xeylê merdumi kışiyayi, qetıl keriyayi. Papazan merdımi be destere ra bırnayêne, gemugê merdıman be aletan ra şıkıtêne, cêniyê ke din ra abırriyêne, çıçey cı cıra kerdêne, kamê ke hemcınsbaz biyê gani gani vêşniyayêne.[2]
Zanayi, cıgeyrayoği, perskerdoği, muneweri (aydıni) cêniyi, hemcınsbazi, kamê ke dinê xo vurnayêne, kamê ke heqa xo geyrayêne, heme inan biyê hedefê rahiban u mehmekey engizisyoni. İlımdaranê Ewropa zey Roger Bacon (1220-1292), Ockham William (1285-1347), Giardano Bruno (1548-1600) u Galileo Galilei (1564–1642) riyê cıgeyrayışê inanê ilmi ra hetê engizisyoni ra tepışiyayi, tayê ki kışiyayi tayê zi ceza daya.[3]
Sistemê Hukımdayışê Engizisyoni
bıvurne- Sistemê engizisyoni, raya êşkence ra merduman sero hukım da.
- Teriqatê ke Kılise xo sero tehdit diyo, miyan ra darıtê we.
- Seserra des u pancın ra tepeya kılise merdumê ke sihirbaz diyê, inan raya wehşeti ra kıştê.
- Sucê xo vatış esast gêriyao.