Sokrates
Sokrates (bı Yunanki: Σωκράτης) ser 470 Verê İsa (V.İ.) Alopeke, Attika dı ameyo dınya û ser 399 V.İ.[1] Atina dı şiyo heqeyda xü ser. Sokrates vıraştoxê felsefey Yunaniyano.
| Sokrates | |
|---|---|
 | |
| Melumato şexsi | |
| Dewlete | Medeniyetê Atêna |
| Cınsiyet | Camêrd |
| Cayê biyayışi | Alopeke û Atêna |
| Biyayış | |
| Merdış | |
| Cayê merdışi | Atêna(Hemlock poisoning ra merd) |
| Gure | Filozof, musnaoğ, nuştekar û Etik |
| Zıwani | Greki |
| Hempar | Xanthippe û Myrto |
| Domani | Lamprocles û Menexenus |
| Maye | Phaenarete |
| Pi | Sophroniscus |
Sokrates lacê seresiyoxê (heykelci) Yunani Sofroniskos û ebe Fenarete yo. Kamey Sokratesi zi zeydê felsefey Sokratesi yo.
Çiyê kı tarixzane (tarixnuştox) û filozofi derheqdê Sokrates nuşnenê û ser dı münaqaşe kenê pê nêtepşenê. Her nuştekar û tarixzane, bı vinayışê xü serra û Sokrates senin famkenê bı o şekıl ra nuşnenê. Yani her tarixzane û filozof bı şeklê xü ya ju suretê Sokrates xü seredı xemılnenê.
Ser Sokrates zaf ıstanıki bı hetê Platon, Xenofon, Arîstofanes, Aristoteles, Aristoksenos amey nuştenı/vatenı. Wexto dewlemendeyda filozofi û edebiyati dı Sokrates çiyê nênuşnayo û demo kı mualımê alımi mualımey kerdê, Sokrates o dem dı zi mualımey nêkerdo.
Vanê kı, Sokartes héyatê xü dı tenya hirê fıni Atina terk kerdo. Fınê mecbureyda léşkerey û fınê zi şiyo Delfi qandê ziyarey Apollon bıvino û ziyaret kero.
Vanê Sokartes taybeti ser felsefey éhlaqi ser nuşnayo. Na vate raşt niyo. Sokrates ser insanan, ser vinayışê insanan ser analizê xü vıraşto. İlmê mısnayen û ilmê vinayenda mezgdê insanan senin aseno waşto êy bıvino û êy izeh kero.
Sokrates sıfte ser ilmê tabiati û en vêşi zi çiyê kı tabiati dı benê û vıni benê esasê ina ser gürweyayo. No semed ra çiyê kı matematik û filozofê tabiati nuşnayê ina ser zaf serey xü tewnayo û çımey kokê ina aşêynayo.
Sokrates bı nêy çiyana zi mırd nêbiyo û waşto bıreso kokdê ilmê bıxü û qandê co zi éhlaq û héreketê insanan analiz kerdo û serey tewnayo. Sokrates héyatê xü dı qet ju vinayış û diyanet peyçım (virikerden) nêkerdo waşto bıreso héme qedemey şari. Vanê kı no çi zi bi sebebê ’kıştenda’ cı.
Sokrates, her tım éksê fıkıran ra vıcyayê ray, neyrê vanê senétê diyaloxi yan zi diyalektik. Yani merdımi kı vatê belki êy wayêrê ju vinayişiyê û o waştê bımısno kı kok dı merdım wayêrê qet ju vinayışi niyo. Dıma héme münaqaşey Sokartes û analizê cı ser şar cıra ray û cüwab pawıtê. O zi qet çiyêrê cüwab nêdayê û xü münaqaşanra peydı antê û no zi zaf merdıman écız kerdê.
Rocanê Sokratesi êy peynêyıni Platon kıtabê xü yê Fedon dı nuşneno. Rocê xü yê en peyneyıni bı dostanê xü yê Kebes û Simnias ravêrneno. En peynı qısey û münaqaşe ci zi ser nêmerdena rıhan ser biyo. Çı wext nefesê xü yê peyneyini dano vano: "Ma, Krito û Aeskulapiusi rê ju dikı dêyındariyê. Vira mekı êy deyni bıdı". Dıma şerbetê jérın şımıt û çı çax jér resa zerida cı ser lerza û merd, "u Krito çı wext nêy di fek û çımanê xü gırot. No nefesêda dostê ma Ekhekrates peynêyıno, merdımê do wunasin kı héme dınya bı fıkrandê xü ya vırnayo, en alim o û en raşteyo".
Çımey
bıvurne- ↑ "Socrates" Archived 2009-03-31 at the Wayback Machine, The Columbia Encyclopedia, URL tarix: 11 Keşkelun2008.