Zazakiyê Hemıne ya ki Zazakiyo Standard ya ki Zazakiyê serê fekan, yew projey standardizekerdena Zazakiyo ke be raya ilmê zıwani u metodê zıwanşınasiye u etimolociye niyeno ro, vıraziyeno. Fêl u emelê cı diyalektan u fekan sero yew zıwanê nuştene bêro meydan ke bılxasa ilm u medya u wendış (perwerdiye) de bıgureniyo. Coke ra Zazakiyê Hemıne vaciyeno. Nuştoği ke namey xeylê fıkran ra ya ki namey yew dezgehi ra ya ki medya de, çı ke kolektif de elaqedaro, bınusê, o taw Zazakiyê Hemıne bıgureynê. Labelê seba (qandê) ke fek u diyalekti ki vındi mebê, wexto ke kes namey xo ra çiyê nuseno, hêkate, şıire, kılami, nuşteo folklorik, nuşteyê nê nuşteyê, wa fekê xo ra ki bınuso.
Heta nıka taê kıtabi be Zazakiyê Hemıne veciyay. Aver çarnayış klasikê dınya Şazadeo Qıckek, tepeya kıtabê Medet Cani'ê qeçekan (domanan) Hêgayo Bêwahêr veciya. Alfabe u gramerê Zazakiyê Hemıne raya verêne kıtabê Mesut Keskini Şıma Zazaki Zanenê? de kerd qaim, gama sıfteyêne eşte.
Bıngehê Zazakiyê Hemıne yew projey ra veciyeno meydan. Kılmek ra, nê projey de be metodê zıwanzaniya tarixiye qaytê fekanê Zazakiyê ewroênan beno. Jû çekuye ra xeylê varyanti her zıwan de benê; nê varyantan ra hetê tarixê vıriyayışê (bedeliyayışê) vengan ra kamci ke esıl ra nezdi mendo, o varyant çıniyeno we (vicniyeno). Zazaki na derheq ke wahêrê taliyê dê rındio, çunke ailay/keyey zıwanê İrankiy zıwanê Hind-Ewropa miyan de tewr zêde nusiyaeyan de ca gêno. Yani, zıwananê İrankiyan ra 2500 serre ra nat xeylê zıwani nusiyaeyê u resaê roca ewroyêne; zey Farskiyo Kehan, Ewısta, Partki, Pehlewki, Zıwanê Saka, Baktrki, Xwerezmki, Soğdki u zıwanê İrankiyê ewroyêni, tewr zêde ki Farski. Nê zıwani pêro -raşteraşt nêbo, yanbeki bo ki- roşti erzenê tarixê Zazaki.
Fêl u emelê (hedefê) Zazakiyê Hemıne u warey cıyê gureynayışi
bıvurne
Be Zazakiyê Hemıne fêl u emelê xo oyo ke her zıwan rê çağê tekniki rê yew standard lazımo ke zıwano kolektif bo. Çunke namey dezgehan, enstituyan, nuştanê ilmiyan, nuştanê mecmuan ra, êyê ke xıtabê qıseykerdoğanê ê zıwani pêrıne kenê, merdum nêşeno jû mıntıqa ya ki fekê esas bıgêro u bınuso. Zıwano standard, her çıqas ke beno, gani êyê ke pê wendış u nuştışê Zazaki zanenê u fekê xo ra ğeyr fekanê binan ki zanê, cı rê rehet bo. Zıwano standard nêno na mena ke zey xeylê zıwananê resmiyan de merdum gani tenya be zıwanê standardi bınuso. Dıweli estê ke, feki, diyalekti hewna tede giyane u cınde qısey benê u nusiyenê ki.
Nuşteyê ke namey ferdan, kesan ra nusiyenê ya ki şıiri, lawıki/deyri, edebiyato mehelli gani be fekê a mıntıqa bınusiyê ke wa feki vındi mebê. Çıra ke feki, lehcey/diyalekti zenginiya yew zıwani mocnenê. Heto bin ra ki xora adetê edebiyatê Zazayan de heta nıka heni biyo ke her kesi be fekê xo nuşto, deyri vatê, kıtab u meqaley nuştê. Nê waran de fekê mehelli gani bışevekiyê, hefz bê.
Nuşteyê ke namey yew kolektifi ra, cemaet, komele, hıkumet, medya (TV, pêseroke, rocname/qezeta, radyo, internet), ensiklopediye, ilm, edebiyato çarnae (tercume), edebiyato mıli, çı beno bıbo, eke namey yew ra zêde kesi ra nusiyenê, uca zıwano standard kewno kar.
Halê name u sıfeti (cınsiyet u amar)
bıvurne
Nameyê ke be teyveng (konsonant) qediyenê
bıvurne
Nameyê ke be xoveng (vokal) qediyenê
bıvurne
İzafet (İzafetê wahêrin u sıfeti)
bıvurne
Pêrıne rê:
| Cınsiyet
|
Halo raşt
|
Halo çewt
|
| neri |
-ê |
-ê
|
| mayki |
-a, -ay |
-a, -ay
|
| sıxlet |
-ê |
-anê
|
Nameyê ke be teyveng (konsonant) qediyenê
bıvurne
Nameyê ke be xoveng (vokal) qediyenê
bıvurne
Pêrıne rê:
| Cınsiyet
|
Halo raşt
|
Bendê sıfeti
|
| neri |
-o |
-
|
| mayki |
-a |
-e
|
| sıxlet |
-ê |
-i
|
| Cınsiyet
|
Halo çewt
|
Bendê sıfeti
|
| neri |
-ê |
-i
|
| mayki |
-a |
-e
|
| sıxlet |
-anê |
-an
|
Nameo neri
Nameyê ke be teyveng (konsonant) qediyenê
bıvurne
Nameyê ke be xoveng (vokal) qediyenê
bıvurne
| Kes
|
Halo raşt
|
Halo çewt
|
Be kopula ya ki izafet
|
| kesê 1., yewkek |
ez |
mı |
mın-
|
| kesê 2., yewkek |
tı |
to |
toy-
|
| kesê 3., yewkek, neri |
o |
ey |
ey-
|
| kesê 3., yewkek, maykek |
a |
ae |
a-
|
| kesê 1., sıxlet |
ma |
ma |
ma-
|
| kesê 2., sıxlet |
şıma |
şıma |
şıma-
|
| kesê 3., sıxlet |
ê |
inan |
inan-
|
| Nişan
|
Dûri
|
Nezdi
|
Zehf nezdi
|
| yewkek, neri |
o |
no |
eno
|
| yewkek, maykek |
a |
na |
ena
|
| sıxlet |
ê |
nê |
enê
|
(Zemirê ke estûna raşti de, eke atributifê, yani be name ra pia vaciyenê, vac. nê vılıkan „bu çiçekleri[n]“)
| Nişan
|
Dûri, atributif
|
Nezdi, atributif
|
Zehf nezdi, atributif
|
| yewkek, neri |
ey, ê |
ney, nê |
eney, enê
|
| yewkek, maykek |
ae, a |
nae, na |
enae, ena
|
| sıxlet |
inan, ê |
ninan, nê |
eninan, enê
|
Zemirê nêkışfi (nêbeliy) (indefinite pronouns)
bıvurne
Nê qısmi rê etıya de ki niya dên/bewnên: Zazaki de wexti (gramer)
| biyene
|
Qalıbê motışi
|
Qalıbê waştene
|
| kesê 1., yewkek |
-an, ezan |
-i, ez bi
|
| kesê 2., yewkek, neri |
-ê, tıyê |
-ê, tı bê
|
| kesê 2., yewkek, mayki |
-ay, tıyay |
-ê, tı bê
|
| kesê 3., yewkek, neri |
-o, oyo |
-o, o bo
|
| kesê 3., yewkek, mayki |
-a, awa |
-o, a bo
|
| kesê 1., sıxlet |
-ime, mayme |
-ime, ma bime
|
| kesê 2., sıxlet |
-ê, şımaê |
-ê, şıma bê
|
| kesê 3., sıxlet |
-ê, êyê |
-ê, ê bê
|
Fêlê ke têde teyveng (konsonant) qediyenê
bıvurne
(Fêlê ke wexto ravêrde de be –rd- qediyenê, labelê
beşna wextê nıkay ke –r- erzenê)
| werdene
|
Qalıbê motışi
|
Qalıbê waştene
|
| kesê 1., yewkek |
-an, ez wenan |
-i, ez bıweri
|
| kesê 2., yewkek, neri |
-ê, tı wenê |
-ê, tı bıwerê
|
| kesê 2., yewkek, mayki |
-ay, tı wenay |
-ê, tı bıwerê
|
| kesê 3., yewkek, neri |
-o, o weno |
-o, o bıwero
|
| kesê 3., yewkek, mayki |
-a, a wena |
-o, a bıwero
|
| kesê 1., sıxlet |
-ime, ma wenime |
-ime, ma bıwerime
|
| kesê 2., sıxlet |
-ê, şıma wenê |
-ê, şıma bıwerê
|
| kesê 3., sıxlet |
-ê, ê wenê |
-ê, ê bıwerê
|
kerdene
werdene
|
Qalıbê Emri yewkek
|
|
Qalıbê Emri sıxlet
|
|-
|
kesê 2.
|
-e
|
bıke!
|
-ên
|
bıkerên!
|-
|
nêbiyayış
|-
|
kesê 2.
|
-e
|
bıwere!, bure!
|
-ên
|
bıwerên!, burên!
|-
|
nêbiyayış|
mewe!
|
me-
|
mewerên!
|
Wextê nıkay de fêlê be beşna -i (têde fêlê transitifi u pasifi)
bıvurne
veciyaene
|
Qalıbê motışi
|
|
Qalıbê waştene
|
|
kesê 1. yewkek
|
-an
|
ez veciyenan
|
-
|
ez veci
|
kesê 2. yewkek neri
|
-ê
|
tı veciyenê
|
-yê
|
tı veciyê
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-ay
|
tı veciyenay
|
-yê
|
tı veciyê
|
kesê 3. yewkek neri
|
-o
|
o veciyeno
|
-yo
|
o veciyo
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-a
|
a veciyena
|
-yo
|
a veciyo
|
kesê 1. sıxlet
|
-ime
|
ma veciyenime
|
-me
|
ma vecime
|
kesê 2. sıxlet
|
-ê
|
şıma veciyenê
|
-yê
|
şıma veciyê
|
kesê 3. sıxlet
|
-ê
|
ê veciyenê
|
-yê
|
ê veciyê
|
veciyaene
|
Qalıbê Emri yewkek
|
|
Qalıbê Emri sıxlet
|
|
kesê 2.
|
-ye
|
veciye!
|
-yên
|
veciyên!
|
nêbiyayış
|
me-
|
meveciye!
|
me-
|
meveciyên!
|
amaene
|
Qalıbê motışi
|
|
nêbiyayış
|
Qalıbê waştene
|
|
kesê 1. yewkek
|
-an
|
ez yenan
|
ez nênan
|
-ri
|
ez bêri
|
kesê 2. yewkek neri
|
-ê
|
tı yenê
|
tı nênê
|
-rê
|
tı bêrê
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-ay
|
tı yenay
|
tı nênay
|
-rê
|
tı bêrê
|
kesê 3. yewkek neri
|
-o
|
o yeno
|
o nêno
|
-ro
|
o bêro
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-a
|
a yena
|
a nêna
|
-ro
|
a bêro
|
kesê 1. sıxlet
|
-ime
|
ma yenime
|
ma nênime
|
-rime
|
ma bêrime
|
kesê 2. sıxlet
|
-ê
|
şıma yenê
|
şıma nênê
|
-rê
|
şıma bêrê
|
kesê 3. sıxlet
|
-ê
|
ê yenê
|
ê nênê
|
-rê
|
ê bêrê
|
amaene
|
Qalıbê Emri yewkek
|
|
Qalıbê Emri sıxlet
|
|
kesê 2.
|
-ê
|
bê
|
-ên
|
bêrên!
|
nêbiyayış
|
m-
|
mê!
|
m-
|
mêrên!
|
Fêlê ke be beşna –a qediyenê
bıvurne
remaene
|
Qalıbê motışi
|
|
Qalıbê waştene
|
|
kesê 1. yewkek
|
-an
|
ez remenan
|
-i
|
ez bıremi
|
kesê 2. yewkek neri
|
-ê
|
tı remenê
|
-ê
|
tı bıremê
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-ay
|
tı remenay
|
-ê
|
tı bıremê
|
kesê 3. yewkek neri
|
-o
|
o remeno
|
-o
|
o bıremo
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-a
|
a remena
|
-o
|
a bıremo
|
kesê 1. sıxlet
|
-ime
|
ma remenime
|
-ime
|
ma bıremime
|
kesê 2. sıxlet
|
-ê
|
şıma remenê
|
-ê
|
şıma bıremê
|
kesê 3. sıxlet
|
-ê
|
ê remenê
|
-ê
|
ê bıremê
|
remaene
|
Qalıbê Emri yewkek
|
|
Qalıbê Emri sıxlet
|
|
kesê 2.
|
bı-
|
bıreme!
|
bı-
|
bıremên!
|
Fêlê ke be fêlbend (preverb) ya ki be objeo yanbeki anciyenê
bıvurne
ronıştene
|
Qalıbê motışi
|
|
Qalıbê waştene
|
|
kesê 1. yewkek
|
-an
|
ez nışenan ro
|
-i
|
ez ronışi
|
kesê 2. yewkek neri
|
-ê
|
tı nışenê ro
|
-ê
|
tı ronışê
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-ay
|
tı nışenay ro
|
-ê
|
tı ronışê
|
kesê 3. yewkek neri
|
-o
|
o nışeno ro
|
-o
|
o ronışo
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-a
|
a nışena ro
|
-o
|
a ronışo
|
kesê 1. sıxlet
|
-ime
|
ma nışenime ro
|
-ime
|
ma ronışime
|
kesê 2. sıxlet
|
-ê
|
şıma nışenê ro
|
-ê
|
şıma ronışê
|
kesê 3. sıxlet
|
-ê
|
ê nışenê ro
|
-ê
|
ê ronışê
|
nêbiyayış
|
ro nê-
|
ez ro nênışenan,
ez nênışenan ro
|
ro me-
ro nê-
|
ez ro menışi
ez ro nênışi
|
ronıştene
|
Qalıbê Emri yewkek
|
|
Qalıbê Emri sıxlet
|
|
kesê 2.
|
ro-
|
ronışe!
|
ro-
|
ronışên!
|
nêbiyayış
|
ro me-
|
ro menışe!
|
ro me-
|
ro menışên!
|
biyene
|
Qalıbê motışi
|
|
Qalıbê waştene
|
(bı-)
|
kesê 1. yewkek
|
-an
|
ez benan
|
-i
|
ez (bı-)bi
|
kesê 2. yewkek neri
|
-ê
|
tı benê
|
-ê
|
tı bê
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-ay
|
tı benay
|
-ê
|
tı bê
|
kesê 3. yewkek neri
|
-o
|
o beno
|
-o
|
o bo
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-a
|
a bena
|
-o
|
a bo
|
kesê 1. sıxlet
|
-ime
|
ma benime
|
-me
|
ma bime
|
kesê 2. sıxlet
|
-ê
|
şıma benê
|
-ê
|
şıma bê
|
kesê 3. sıxlet
|
-ê
|
ê benê
|
-ê
|
ê bê
|
biyene
|
Qalıbê Emri yewkek
|
|
Qalıbê Emri sıxlet
|
|
kesê 2.
|
(bı-)
|
be!, bıbe!
|
bı-
|
bên!, bıbên
|
nêbiyayış
|
me-
|
mebe!
|
me-
|
mebên!
|
şiyene
|
Qalıbê motışi
|
|
Qalıbê waştene
|
|
kesê 1. yewkek
|
-an
|
ez veciyenan
|
-ri
|
ez şori, şêri
|
kesê 2. yewkek neri
|
-ê
|
tı veciyenê
|
-rê
|
tı şorê, şêrê
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-ay
|
tı veciyenay
|
-rê
|
tı şorê, şêrê
|
kesê 3. yewkek neri
|
-o
|
o veciyeno
|
-ro
|
o şoro, şêro
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-a
|
a veciyena
|
-ro
|
a şoro, şêro
|
kesê 1. sıxlet
|
-ime
|
ma veciyenime
|
-rime
|
ma şorime, şêrime
|
kesê 2. sıxlet
|
-ê
|
şıma veciyenê
|
-rê
|
şıma şorê, şêrê
|
kesê 3. sıxlet
|
-ê
|
ê veciyenê
|
-rê
|
ê şorê, şêrê
|
veciyaene
|
Qalıbê Emri yewkek
|
|
Qalıbê Emri sıxlet
|
|
kesê 2.
|
-
|
şo!
|
-rên
|
şorên! şêrên!
|
vatene
|
Qalıbê motışi
|
|
Qalıbê waştene
|
|
kesê 1. yewkek
|
-an
|
ez vanan
|
-i
|
ez vaci
|
kesê 2. yewkek neri
|
-ê
|
tı vanê
|
-ê
|
tı vacê
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-ay
|
tı vanay
|
-ê
|
tı vacê
|
kesê 3. yewkek neri
|
-o
|
o vano
|
-o
|
o vaco
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-a
|
a vana
|
-o
|
a vaco
|
kesê 1. sıxlet
|
-ime
|
ma vanime
|
-ime
|
ma vacime
|
kesê 2. sıxlet
|
-ê
|
şıma vanê
|
-ê
|
şıma vacê
|
kesê 3. sıxlet
|
-ê
|
ê vanê
|
-ê
|
ê vacê
|
vatene
|
Qalıbê Emri yewkek
|
|
Qalıbê Emri sıxlet
|
|
kesê 2.
|
-
|
vace!
|
-ên
|
vacên!
|
nêbiyayış
|
me-
|
mevace!
|
me-
|
mevacên!
|
amaene
|
Qalıbê motışi
|
|
Şıklê antışiê 2.
dereceo nezdi
|
Şıklê antışiê 2.
dereceo dûri
|
kesê 1. yewkek
|
-an
|
ezo yenan
|
ez nao yenan
|
-
|
kesê 2. yewkek neri
|
-ê
|
tıyê yenê
|
tı naê yenê
|
tı haê yenê
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-ay
|
tıyay yenay
|
tı naway yenay
|
tı haway yenay
|
kesê 3. yewkek neri
|
-o
|
oyo yeno
|
o nao yeno
|
o hao yeno
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-a
|
awa yena
|
a nawa yena
|
a hawa yena
|
kesê 1. sıxlet
|
-ime
|
maê yenime
|
ma naê yenime
|
-
|
kesê 2. sıxlet
|
-ê
|
şımaê yenê
|
şıma naê yenê
|
şıma haê yenê
|
kesê 3. sıxlet
|
-ê
|
êyê yenê
|
ê naê yenê
|
ê haê yenê
|
Wexto ravêrde – Wexto ravêrdeo diyae u musae
bıvurne
Fêlê intransitifê (bêvêrê) ke têde be teyveng (konsonant) qediyenê
bıvurne
mendene
|
ravêrdeo diyae
|
|
ravêrdeo musae
|
|
kesê 1. yewkek
|
-an
|
ez mendan
|
-an
|
ez mendan
|
kesê 2. yewkek neri
|
-i
|
tı mendi
|
-ê
|
tı mendê
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-ay
|
tı menday
|
-ay
|
tı menday
|
kesê 3. yewkek neri
|
-
|
o mend
|
-o
|
o mendo
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-e
|
a mende
|
-a
|
a menda
|
kesê 1. sıxlet
|
-ime
|
ma mendime
|
-ime
|
ma mendime
|
kesê 2. sıxlet
|
-i
|
şıma mendi
|
-ê
|
şıma mendê
|
kesê 3. sıxlet
|
-i
|
ê mendi
|
-ê
|
ê mendê
|
Fêlê intransitifê (bêvêrê) ke be –a qediyenê
bıvurne
veciyaene
|
ravêrdeo diyae
|
|
ravêrdeo musae
|
|
kesê 1. yewkek
|
-wan
|
ez veciyawan
|
-wan
|
ez veciyawan
|
kesê 2. yewkek neri
|
-y
|
tı veciyay
|
-ê
|
tı veciyaê
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-ay
|
tı veciyay
|
-way
|
tı veciyaway
|
kesê 3. yewkek neri
|
-
|
o veciya
|
-o
|
o veciyao
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-e, -ê
|
a veciyae, veciyê
|
-wa
|
a veciyawa
|
kesê 1. sıxlet
|
-yme
|
ma veciyayme
|
-yme
|
ma veciyayme
|
kesê 2. sıxlet
|
-y
|
şıma veciyay
|
-ê
|
şıma veciyaê
|
kesê 3. sıxlet
|
-y
|
ê veciyay
|
-ê
|
ê veciyaê
|
Fêlê intransitifê (bêvêrê) ke be -e qediyenê
bıvurne
amaene
|
ravêrdeo diyae
|
|
ravêrdeo musae
|
|
kesê 1. yewkek
|
-yan
|
ez ameyan
|
-yan
|
ez ameyan
|
kesê 2. yewkek neri
|
-y
|
tı amey
|
-yê
|
tı ameyê
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-yay
|
tı ameyay
|
-yay
|
tı ameyay
|
kesê 3. yewkek neri
|
-
|
o ame
|
-o
|
o ameo
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-e, -ê
|
a ameye, amê
|
-ya
|
a ameya
|
kesê 1. sıxlet
|
-yme
|
ma ameyme
|
-yme
|
ma ameyme
|
kesê 2. sıxlet
|
-y
|
şıma amey
|
-yê
|
şıma ameyê
|
kesê 3. sıxlet
|
-y
|
ê amey
|
-yê
|
ê ameyê
|
Fêlê intransitifê (bêvêrê) ke be -i qediyenê
bıvurne
şiyene
|
ravêrdeo diyae
|
|
ravêrdeo musae
|
|
kesê 1. yewkek
|
-yan
|
ez şiyan
|
-yan
|
ez şiyan
|
kesê 2. yewkek neri
|
-y
|
tı şiy
|
-yê
|
tı şiyê
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-yay
|
tı şiyay
|
-yay
|
tı şiyay
|
kesê 3. yewkek neri
|
-
|
o şi
|
-o
|
o şiyo
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-e, -ê
|
a şiye, amê
|
-ya
|
a şiya
|
kesê 1. sıxlet
|
-me
|
ma şime
|
-me
|
ma şime
|
kesê 2. sıxlet
|
-y
|
şıma şiy
|
-yê
|
şıma şiyê
|
kesê 3. sıxlet
|
-y
|
ê şiy
|
-yê
|
ê şiyê
|
Not: -y’o
ke peybendê -iy de, tenya şıklê
sıxletiye ifade keno, coke ra heni nusiyeno; telefuz de –i vanê.
Fêlê transitifê (bêvêrê) be teyveng (kosonant) qediyenê
bıvurne
werdene
|
ravêrdeo diyae -
kerdoğ
|
biyoği ra antış
|
ravêrdeo musae
|
kerdoği ra antış
|
biyoği ra antış
|
kesê 1. yewkek
|
mı werd
|
ez werdan
|
-o
|
mı werdo
|
ez werdan
|
kesê 2. yewkek neri
|
to werd
|
tı werdi
|
-o
|
to werdo
|
tı werdê
|
kesê 2. yewkek mayki
|
to werd
|
tı werday
|
-o
|
to werdo
|
tı werday
|
kesê 3. yewkek neri
|
ey werd
|
o werd
|
-o
|
ey werdo
|
o werdo
|
kesê 3. yewkek mayki
|
ae werd
|
a werde
|
-o
|
ae werdo
|
a werda
|
kesê 1. sıxlet
|
ma werd
|
ma werdime
|
-o
|
ma werdo
|
ma werdime
|
kesê 2. sıxlet
|
şıma werd
|
şıma werdi
|
-o
|
şıma werdo
|
şıma werdê
|
kesê 3. sıxlet
|
inan werd
|
ê werdi
|
-o
|
inan werdo
|
ê werdê
|
Fêlê transitifê (bêvêrê) ke be -a qediyenê
bıvurne
daene
|
ravêrdeo diyae –
kerdoğ
|
biyoği ra antış
|
ravêrdeo musae
|
kerdoği ra antış
|
biyoği ra antış
|
kesê 1. yewkek
|
mı da
|
ez dawan
|
-o
|
mı dao
|
ez dawan
|
kesê 2. yewkek neri
|
to da
|
tı day
|
-o
|
to dao
|
tı daê
|
kesê 2. yewkek mayki
|
to da
|
tı daway
|
-o
|
to dao
|
tı daway
|
kesê 3. yewkek neri
|
ey da
|
o da
|
-o
|
ey dao
|
o dao
|
kesê 3. yewkek mayki
|
ae da
|
a dae, dê
|
-o
|
ae dao
|
a dawa
|
kesê 1. sıxlet
|
ma da
|
ma dayme
|
-o
|
ma dao
|
ma dayme
|
kesê 2. sıxlet
|
şıma da
|
şıma day
|
-o
|
şıma dao
|
şıma daê
|
kesê 3. sıxlet
|
inan da
|
ê day
|
-o
|
inan dao
|
ê daê
|
şiyene
|
|
diyae
|
Şıklê antışiê 2.
dereceo nezdi
|
Şıklê antışiê 2.
dereceo dûri
|
|
musae
|
kesê 1. yewkek
|
-an
|
ezo şiyan
|
ez nao şiyan
|
-
|
-an
|
ezo şiyan
|
kesê 2. yewkek neri
|
-y
|
tıyê şiy
|
tı naê şiy
|
tı haê şiy
|
-yê
|
tıyê şiyê
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-yay
|
tıyay şiyay
|
tı naway şiyay
|
tı haway şiyay
|
-yay
|
tıyay şiyay
|
kesê 3. yewkek neri
|
-
|
oyo şi
|
o nao şi
|
o hao şi
|
-yo
|
oyo şiyo
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-ye
|
awa şiye
|
a nawa şiye
|
a hawa şiye
|
-ya
|
awa şiya
|
kesê 1. sıxlet
|
-me
|
maê şime
|
ma naê şime
|
-
|
-me
|
maê şime
|
kesê 2. sıxlet
|
-y
|
şımaê şiy
|
şıma naê şiy
|
şıma haê şiy
|
-yê
|
şımaê şiyê
|
kesê 3. sıxlet
|
-y
|
êyê şiy
|
ê naê şiy
|
ê haê şiy
|
-yê
|
êyê şiyê
|
Fêlanê transitifan (vêrınan) de
bıvurne
werdene
|
diyae - kerdoğ
|
Şıklê antışiê 2.
|
kesê 1. yewkek
|
mıno werd
|
mı nao werd
|
kesê 2. yewkek neri
|
toyê werd
|
to naê/haê werd
|
kesê 2. yewkek mayki
|
toyay werd
|
to naway/haway werd
|
kesê 3. yewkek neri
|
oyo werd
|
ey nao/hao werd
|
kesê 3. yewkek mayki
|
awa werd
|
ae nao/hao werd
|
kesê 1. sıxlet
|
maê werd
|
ma naê/haê werd
|
kesê 2. sıxlet
|
şımaê werd
|
şıma naê/haê werd
|
kesê 3. sıxlet
|
inanê werd
|
inan naê/haê werd
|
Hêkata Wextê ravêrdey (pluperfect)
bıvurne
Fêlê intransitifê (bêvêrê) ke be teyveng qediyenê
bıvurne
mendene
|
|
|
kesê 1. yewkek
|
-i biyan
|
ez mendi biyan
|
kesê 2. yewkek neri
|
-i biy
|
tı mendi biy
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-i biyay
|
tı mendi biyay
|
kesê 3. yewkek neri
|
-i bi
|
o mendi bi
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-i biye
|
a mendi biye
|
kesê 1. sıxlet
|
-i bime
|
ma mendi bime
|
kesê 2. sıxlet
|
-i biy
|
şıma mendi biy
|
kesê 3. sıxlet
|
-i biy
|
ê mendi biy
|
Not: -y’o
ke peybendê -iy de, tenya şıklê
sıxletiye ifade keno, coke ra heni nusiyeno; telefuz de –i vanê.
Fêlê intransitifê(bêvêrê) ke be –a qediyenê
bıvurne
veciyaene
|
|
|
kesê 1. yewkek
|
-y biyan
|
ez veciyay biyan
|
kesê 2. yewkek neri
|
-y biy
|
tı veciyay biy
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-y biyay
|
tı veciyay biyay
|
kesê 3. yewkek neri
|
-y bi
|
o veciyay bi
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-y biye
|
a veciyay biye
|
kesê 1. sıxlet
|
-y bime
|
ma veciyay bime
|
kesê 2. sıxlet
|
-y biy
|
şıma veciyay biy
|
kesê 3. sıxlet
|
-y biy
|
ê veciyay biy
|
Fêlê intransitifê (bêvêrê) ke be –e qediyenê
bıvurne
amaene
|
ravêrdeo diyae
|
|
kesê 1. yewkek
|
-y biyan
|
ez amey biyan
|
kesê 2. yewkek neri
|
-y biy
|
tı amey biy
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-y biyay
|
tı amey biyay
|
kesê 3. yewkek neri
|
-y bi
|
o amey bi
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-y biye
|
a amey biye
|
kesê 1. sıxlet
|
-y bime
|
ma amey bime
|
kesê 2. sıxlet
|
-y biy
|
şıma amey biy
|
kesê 3. sıxlet
|
-y biy
|
ê amey biy
|
Fêlê intransitifê (bêvêrê) ke be –i qediyenê
bıvurne
şiyene
|
ravêrdeo diyae
|
|
kesê 1. yewkek
|
-yan
|
ez şi biyan
|
kesê 2. yewkek neri
|
-y
|
tı şi biy
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-yay
|
tı şi biyay
|
kesê 3. yewkek neri
|
-
|
o şi bi
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-e, -ê
|
a şi biye
|
kesê 1. sıxlet
|
-yme
|
ma şi bime
|
kesê 2. sıxlet
|
-y
|
şıma şi biy
|
kesê 3. sıxlet
|
-y
|
ê şi biy
|
Fêlê transitifê (vêrınê) ke be teyveng qediyenê
bıvurne
werdene
|
|
kerdoği ra antış
|
biyoği ra antış
|
kesê 1. yewkek
|
-i bi
|
mı werdi bi
|
ez werdi biyan
|
kesê 2. yewkek neri
|
-i bi
|
to werdi bi
|
tı werdi biy
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-i bi
|
to werdi bi
|
tı werdi biyay
|
kesê 3. yewkek neri
|
-i bi
|
ey werdi bi
|
o werdi bi
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-i bi
|
ae werdi bi
|
a werdi biye
|
kesê 1. sıxlet
|
-i bi
|
ma werdi bi
|
ma werdi bime
|
kesê 2. sıxlet
|
-i bi
|
şıma werdi bi
|
şıma werdi biy
|
kesê 3. sıxlet
|
-i bi
|
inan werdi bi
|
ê werdi biy
|
Fêlê transitifê (vêrınê) ke be teyveng qediyenê
bıvurne
werdene
|
|
kerdoği ra antış
|
biyoği ra antış
|
kesê 1. yewkek
|
-ay bi
|
mı day bi
|
ez day biyan
|
kesê 2. yewkek neri
|
-ay bi
|
to day bi
|
tı day biy
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-ay bi
|
to day bi
|
tı day biyay
|
kesê 3. yewkek neri
|
-ay bi
|
ey day bi
|
o day bi
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-ay bi
|
ae day bi
|
a day biye
|
kesê 1. sıxlet
|
-ay bi
|
ma day bi
|
ma day bime
|
kesê 2. sıxlet
|
-ay bi
|
şıma day bi
|
şıma day biy
|
kesê 3. sıxlet
|
-ay bi
|
inan day bi
|
ê day biy
|
Hêkata wextê nıkay (imperfect)
bıvurne
Fêlê intransitifê (bêvêrê) ke be teyveng qediyenê
bıvurne
mendene
|
|
|
kesê 1. yewkek
|
-êne
|
ez mendêne
|
kesê 2. yewkek neri
|
-êne
|
tı mendêne
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-êne
|
tı mendêne
|
kesê 3. yewkek neri
|
-êne
|
o mendêne
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-êne
|
a mendêne
|
kesê 1. sıxlet
|
-êne
|
ma mendêne
|
kesê 2. sıxlet
|
-êne
|
şıma mendêne
|
kesê 3. sıxlet
|
-êne
|
ê mendêne
|
Fêlê be fêlbend ya ki biyoğo yanbeki
bıvurne
ronıştene
|
|
|
kesê 1. yewkek
|
-êne
|
ez nıştêne ro
|
kesê 2. yewkek neri
|
-êne
|
tı nıştêne ro
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-êne
|
tı nıştêne ro
|
kesê 3. yewkek neri
|
-êne
|
o nıştêne ro
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-êne
|
a nıştêne ro
|
kesê 1. sıxlet
|
-êne
|
ma nıştêne ro
|
kesê 2. sıxlet
|
-êne
|
şıma nıştêne ro
|
kesê 3. sıxlet
|
-êne
|
ê nıştêne ro
|
Fêlê intransitifê (bêvêrê) ke be –a qediyenê
bıvurne
veciyaene
|
|
|
kesê 1. yewkek
|
-êne
|
ez veciyaêne
|
kesê 2. yewkek neri
|
-êne
|
tı veciyaêne
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-êne
|
tı veciyaêne
|
kesê 3. yewkek neri
|
-êne
|
o veciyaêne
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-êne
|
a veciyaêne
|
kesê 1. sıxlet
|
-êne
|
ma veciyaêne
|
kesê 2. sıxlet
|
-êne
|
şıma veciyaêne
|
kesê 3. sıxlet
|
-êne
|
ê veciyaêne
|
Fêlê intransitifê (bêvêrê) ke be –e qediyenê
bıvurne
amaene
|
|
|
kesê 1. yewkek
|
-yne
|
ez ameyne
|
kesê 2. yewkek neri
|
-yne
|
tı ameyne
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-yne
|
tı ameyne
|
kesê 3. yewkek neri
|
-yne
|
o ameyne
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-yne
|
a ameyne
|
kesê 1. sıxlet
|
-yne
|
ma ameyne
|
kesê 2. sıxlet
|
-yne
|
şıma ameyne
|
kesê 3. sıxlet
|
-yne
|
ê ameyne
|
Fêlê intransitifê (bêvêrê) ke be –i qediyenê
bıvurne
şiyene
|
|
|
kesê 1. yewkek
|
-yêne
|
ez şiyêne
|
kesê 2. yewkek neri
|
-yêne
|
tı şiyêne
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-yêne
|
tı şiyêne
|
kesê 3. yewkek neri
|
-yêne
|
o şiyêne
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-yêne
|
a şiyêne
|
kesê 1. sıxlet
|
-yêne
|
ma şiyêne
|
kesê 2. sıxlet
|
-yêne
|
şıma şiyêne
|
kesê 3. sıxlet
|
-yêne
|
ê şiyêne
|
Fêlê transitifê (vêrınê) ke be teyveng qediyenê
bıvurne
werdene
|
|
kerdoği ra antış
|
biyoği ra antış
|
kesê 1. yewkek
|
-êne
|
mı werdêne
|
ez werdêne
|
kesê 2. yewkek neri
|
-êne
|
to werdêne
|
tı werdêne
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-êne
|
to werdêne
|
tı werdêne
|
kesê 3. yewkek neri
|
-êne
|
ey werdêne
|
o werdêne
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-êne
|
ae werdêne
|
a werdêne
|
kesê 1. sıxlet
|
-êne
|
ma werdêne
|
ma werdêne
|
kesê 2. sıxlet
|
-êne
|
şıma werdêne
|
şıma werdêne
|
kesê 3. sıxlet
|
-êne
|
inan werdêne
|
ê werdêne
|
Fêlê transitifê (vêrınê) ke be -a qediyenê
bıvurne
daene
|
|
kerdoği ra antış
|
biyoği ra antış
|
kesê 1. yewkek
|
-êne
|
mı daêne
|
ez daêne
|
kesê 2. yewkek neri
|
-êne
|
to daêne
|
tı daêne
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-êne
|
to daêne
|
tı daêne
|
kesê 3. yewkek neri
|
-êne
|
ey daêne
|
o daêne
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-êne
|
ae daêne
|
a daêne
|
kesê 1. sıxlet
|
-êne
|
ma daêne
|
ma daêne
|
kesê 2. sıxlet
|
-êne
|
şıma daêne
|
şıma daêne
|
kesê 3. sıxlet
|
-êne
|
inan daêne
|
ê daêne
|
Hêkata wextê nıkaya a saetêne
bıvurne
Fêlê intransitifê (bêvêrê) ke be teyveng qediyenê
bıvurne
mendene
|
|
|
kesê 1. yewkek
|
-êne
|
ezo mendêne
|
kesê 2. yewkek neri
|
-êne
|
tıyê mendêne
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-êne
|
tıyay mendêne
|
kesê 3. yewkek neri
|
-êne
|
oyo mendêne
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-êne
|
awa mendêne
|
kesê 1. sıxlet
|
-êne
|
maê mendêne
|
kesê 2. sıxlet
|
-êne
|
şımaê mendêne
|
kesê 3. sıxlet
|
-êne
|
êyê mendêne
|
Fêlanê transitifan (vêrınan) de
bıvurne
werdene
|
|
kerdoği ra antış
|
kesê 1. yewkek
|
-êne
|
mıno werdêne
|
kesê 2. yewkek neri
|
-êne
|
toyê werdêne
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-êne
|
toyay werdêne
|
kesê 3. yewkek neri
|
-êne
|
oyo werdêne
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-êne
|
awa werdêne
|
kesê 1. sıxlet
|
-êne
|
maê werdêne
|
kesê 2. sıxlet
|
-êne
|
şımaê werdêne
|
kesê 3. sıxlet
|
-êne
|
inanê werdêne
|
Fêlê ke be teyveng qediyenê
bıvurne
werdene
|
Qalıbê waştene
|
|
alternatif
|
kesê 1. yewkek
|
-i
|
ezo bıweri
|
ez do bıweri
|
kesê 2. yewkek neri
|
-ê
|
tıyê bıwerê
|
tı do bıwerê
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-ê
|
tıyay bıwerê
|
tı do bıwerê
|
kesê 3. yewkek neri
|
-o
|
oyo bıwero
|
o do bıwero
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-o
|
awa bıwero
|
a do bıwero
|
kesê 1. sıxlet
|
-ime
|
maê bıwerime
|
ma do bıwerime
|
kesê 2. sıxlet
|
-ê
|
şımaê bıwerê
|
şıma do bıwerê
|
kesê 3. sıxlet
|
-ê
|
êyê bıwerê
|
ê do bıwerê
|
amaene
|
Qalıbê waştene
|
|
alternatif
|
kesê 1. yewkek
|
-ri
|
ezo bêri
|
ez do bêri
|
kesê 2. yewkek neri
|
-rê
|
tıyê bêrê
|
tı do bêrê
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-rê
|
tıyay bêrê
|
tı do bêrê
|
kesê 3. yewkek neri
|
-ro
|
oyo bêro
|
o do bêro
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-ro
|
awa bêro
|
a do bêro
|
kesê 1. sıxlet
|
-rime
|
maê bêrime
|
ma do bêrime
|
kesê 2. sıxlet
|
-rê
|
şımaê bêrê
|
şıma do bêrê
|
kesê 3. sıxlet
|
-rê
|
êyê bêrê
|
ê do bêrê
|
Hêkata wextê bıamaey (future perfect)
bıvurne
Antışê xo zey
Hêkata wextê nıkayo, tenya verbend bı- ya
ki fêlbend şaniyeno beşna fêli ver
mendene
|
|
|
kesê 1. yewkek
|
-êne
|
ez (gani) bımendêne
|
kesê 2. yewkek neri
|
-êne
|
tı (gani) bımendêne
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-êne
|
tı (gani) bımendêne
|
kesê 3. yewkek neri
|
-êne
|
o (gani) bımendêne
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-êne
|
a (gani) bımendêne
|
kesê 1. sıxlet
|
-êne
|
ma (gani) bımendêne
|
kesê 2. sıxlet
|
-êne
|
şıma (gani) bımendêne
|
kesê 3. sıxlet
|
-êne
|
ê (gani) bımendêne
|
Fêlê be fêlbend ya ki be biyoğo yanbeki
bıvurne
ronıştene
|
|
|
kesê 1. yewkek
|
-êne
|
ez (gani) ronıştêne
|
kesê 2. yewkek neri
|
-êne
|
tı (gani) ronıştêne
|
kesê 2. yewkek mayki
|
-êne
|
tı (gani) ronıştêne
|
kesê 3. yewkek neri
|
-êne
|
o (gani) ronıştêne
|
kesê 3. yewkek mayki
|
-êne
|
a (gani) ronıştêne
|
kesê 1. sıxlet
|
-êne
|
ma (gani) ronıştêne
|
kesê 2. sıxlet
|
-êne
|
şıma (gani) ronıştêne
|
Bendê peydakerdene (verbendi, peybendi)
bıvurne
| Zazaki |
Tırki |
İngılızki
|
| varan n |
yağmur, yağar |
rain
|
| vewre m |
kar |
snow
|
W
| Zazaki |
Tırki |
İngılızki
|
| wae m |
bacı, kız kardeş, abla |
sister
|
| wareza n |
yeğen (bacının oğlu) |
nephew (sisters son)
|
Z
| Zazaki |
Tırki |
İngılızki
|
| zımıstan n |
kış (mevsim) |
winter
|
