Oskar Mann
Gottlieb Bernhard Oskar Mann ya zi Oscar Mann (b. 18 Keşkelun 1867; m. 5. Kanune 1917), yew zıwanşınaso Alman biyo. O serra 1867ıne de paytextê Almanya, Berlin de ameyo riyê dınya. Mann, Zaza û Zazaki ser xebetiyo. Serra 1917ıne de merdo.
| Oskar Mann | |
|---|---|
| Melumato şexsi | |
| Dewlete | Almanya |
| Cınsiyet | Camêrd |
| Cayê biyayışi | Berlin |
| Biyayış | |
| Merdış | |
| Gure | Orientalist û Tarixwan |
| Zıwani | Almanki |
Heyatê ey
bıvurneDerheqê heyatê Oscar Mann'i de zaf melumat çino. Labelê cuya eya akademiki sero xeylê melumat esto. Hina zaf Zazaki, Kurdki, Farski sero xebetiyayo. 1890 ra hetani 1917 Kıtabxaneyê Berliniyê Kraliyetê Prusya de xebate kerda. Heme mesrefê xebata cı zi hetê Kraliyetê Prusya ra tedarık biyêne.[1]
Oscar Mann 1901 ra hetani 1903 İran de mend û uca de Farski sero xebitiya. Dıma zi 1905-06 de Zazaki ser xebitiya, 1908 ra hetani 1911 Kurdki sero xebitiya. Oscar Mann hirê aşmi welatê Kurdanê Mukriyan de mendi bi. Mehabad de nê hirê aşman de yew per ra zıwanê Mukriyan musayêne, pero bin ra zi derheqê kultur û folklorê nê Kurdan de melumat ardêne pêser. Hetêk ra zi beynateyê lehçeyanê Kurdanê binan de têveronayiş vıraştêne. Semedê nê xebatanê xo çend rey hetê welatê Kurdıstani û İrani ya gêrayışi vıraşti. Dokumanê ke nê gêrayışanê xo de day bi arê, qısmêk cı ra weşiyê xo de kerd bi kıtab û qısmêko bin zi badê mergê ey arşivê kıtabxaneyê Berlini de muhafeze biyi. Oscar Mann 5 kanûne 1917 de merd. Badê mergê ey xebata cı Karl Hadanki domna. Hadank 1932 de bı nameyê Die Mundarten Der Zâzâ, Hauptsächlich Aus Siverek Und Kor dokumanê Oscar Manni neşr kerdi û xeylêk çi zi xo het ra kerdi inan ser.
Zazaki sero xebatê ey
bıvurneOscar Mann beynateyê 1905 û 1907 de Sêwrege de zıwanê Zazayan sero xebitiya. Xeylêk metnê Zazaki arê dayi. Badê cû hetê Diyarbekiri ya kewt rayir, ame Erxeni; uca ra zi vejiya şi Mezere. Dıma zi şi Xarpêt. Xarpêt de xeylê melumati arê dayi. Xarpêt ra verê xo da rojhelati ser. Pali ra viyert, verûverê royê Muradi ya şi û ame Çapağçur. Çebaxçur (Çolig) de metnê Zazaki arê dayi. No beynate de Zazakiya Gêxi ra zi çend hebi metni arê dayi. Çebaxçur ra pey zi şi Muş, uca ra zi şi Bıdlis. Nê gêrayışê ey şeş hewteyi dewam kerd.[2]
Dokumanê Zazaki
bıvurneDokumanê ke Oscar Manni nê gêrayışanê xo de day bi arê, cı ra yew deftero qalınd amêne pê. Goreyê teqsimatê Karl Hadanki nê defteri de Zazakiya Bıcaq, Sêwregı, Gêxi, Çolig û Kuri ra metni estê. No defter nêzdiyê 149 ripeli bi. Nıka nê dokumani hema ra zi Kıtabxaneyê Berlini de yê û cıgêrayoxo bi nameyê Mojtaba Kolivand nê dokumanan sero xebetiyeno. Mergê Oscar Manni ra tepeya Karl Hadanki not û dokumanê Oscar Manni day arê, be xo zi analiz û tedqiqatê xo kerdi a ser û serra 1932yıne de kerd kıtab, be nameyê Mundarten der Zâzâ - Hauptsächlich aus Siverek und Kor ("Fekê Zazaki - zehfêr hetê Sêwreg û Kori ra") ra vet. No kıtab İranologan miyan de kıtabo verêno ke be metodanê ilmê zıwani, be têverşanayışê zıwananê İrankiyan qenaet ano ke Zazaki zıwananê İrankiyan miyan de zıwanê do xo sero û (senê ke heta o wext heni zanayêne) lehceyê de Farski û Kurdki niyo.